E

e = afk. (met bovenliggende streep)est, hij/ zij is

e = afk. est, hij/zij is

e = afk. uit, afkomstig van de plaats ...

e vivis abiit = overleed, uit de levenden gegaan door overlijden

e vivis discessit = overleed, uit de levenden (uit elkaar gegaan) door overlijden

e vivis excessit = overleed, weggegaan uit de levenden door overlijden

e vivis migravitt = overleed, uit de levenden weggegaan naar het hiernamaals door overlijden

e vivis obiit = overleed, uit de levenden weggegaan door overlijden

e.o. = afk. ex officio, van ambtswege, uit hoofde van zijn functie

eadem = afk. op dezelfde (bijvoorbeeld dag)

eatenus = afk. tot nu toe

eau de la reine = reukwater

ebdem anno = in hetzelfde jaar

ebdem = die op dezelfde dag

ebdem instanti = op hetzelfde ogenblik

ebenburt = zie ebenbürtigkeit

ebenbürtigkeit = van gelijke afkomst, gelijkwaardig

ébéniste = meubelmaker, schrijnwerker

Eboracum = York

ebreken = echtbreken

ebursator = betaalmeester

Ec = afk. Ecuyer, jonkheer

ecce deus adjuva me = 8e zondag na drie-eenheid

eccel = dier bloedzuiger

ecclesiae sacramentis munita = voorzien van de kerkelijke sacramenten

ecclesiastes = zie ecclesiastis

ecclesiasticus = predikant

ecclesiastis = geestelijke, prediker

ecclesiatiyq = kerkelijk, geestelijk

ecclesiæ = kerk

ecclesiæ denuntiatio = kerkelijke huwelijksaankondiging

ecclesiæ minister = dienaar van de kerk, predikant

ecclesie = kerk, gemeente

ecclia = afk. ecclesia, kerk

échafaud = schavot, maar ook onthoofding

écharper = doodslaan

echdis = hagedis

échevin = schepen, wethouder

echte = begeven, hebbende (ten) is nu getrouwd met

echte verwect (in) = tijdens het huwelijk verwekt

echte-brief = verklaring van geen huwelijksbeletsels, voor een in het buitenland in het huwelijk tredende persoon

echtehuysvrouwe = echtgenote

echtelieden = echtpaar

echtelijc = huwelijk, wettig

echtelike = in huwelijk

echteloos = niet door een wettig huwelijk verbonden, in zonde levend

echteman = echtgenoot

echter = vogelvrijverklaarde, uitgebannen, verbannen

echtewijf = huisvrouw, echtgenote

echtkint = wettig kind

echtschap = huwelijk, echtgenoot van, echtgenote van, ook: huwelijk, verbonden in de echt

eclips = een gebrek

eclipseren = verduistert worden

écu = wapenschild, Franse daalder, ook: borstschild

écusson = uithangbord

écuyer = jonkheer maar ook schildknaap

ede(e)ren = uitgeven, openbaren

edelkint = wettig kind

edelling = edelman

edende = eed afleggen

edentarius = tandenbreker, tandarts

edercauwen = overpeinzen

edere = uiten, uitgeven (bijvoorbeeld van een boek)

edert = ieder

edict = gebod

edicto = openlijk bekend maken

edidi = zie edere

edieren = uitgeven, uitvaardigen

edifficie = een gesticht

edingen = eed afnemen

édit = bevelschrift

editie = uitgeven

editum = zie edere

ee = huwelijk

Ee. = afk. op huw. akte, echtgenote van

eechout = eikenhout

eeden = beëdigen

eegde = landbouwwerktuig, eg

eek = azijn, narigheden, eiken

eelleman = goede man, beste vriend

eelling = edelman

eelmaker = zeemleerbereider

eeltjes = netjes, edel

eenemae (t’) - te (n) enen male

eenen = ene, iemand

eengeboren = enig kind

eenigsints = enigszins

eenlope = ongehuwd

eenluftich = zie eenlope

eenmaal = ten slotte

eenre = ten eenen (..., ten andere zijde)

eensater = kluizenaar

eensedele = zie eensater

eensjes = een keer

eenveerdich = gelijk, bijvoorbeeld met de zelfde straf te bestraffen

eenwinter = eenjarig

eerbarich = fatsoenlijk

eerdtwenne = zie eertwinner

eerland = ploegland, bouwland

eerschap = huwelijk

eerstboortich = eerstgeborene

eerstcoops = uit de eerste hand

eerstgeborenschap = de rechten verbonden aan het eerstgeborene zijn

eertwinner = landbouwer, boer

eervarejaar = voor verleden jaar, twee jaar geleden

eerverjaer = het jaar voor verleden jaar

eerwerc = koperwerk

eesetter = wetgever

eestaet = gehuwd, getrouwd

eestand = huwelijk

eestre = fruitbomen en heestertuin

eetbrokich = meinedig

eetspel. = eed formulier, ambt waarbij men de eed moet afleggen

eetwerer = gezworenen

eeussel = omheinde droge zomerwei

eewas = bij hoge waterstand onderlopend weiland / gebied

eewichlijck ende erfflijck = eeuwigdurend en vererfbaar

effect het gene = volbracht, ofte uitgevoerd is ook: volmaaktheid

effect sorteren = stand grijpen, tot stand komen, de beoogde uitwerking hebben

effecten = geldswaardige papieren

effective = metterdaad

effectuëren = te weeg brengen, uitwerken, uitvoeren

effenaer = weegschaal, bascule

effenare = scheidsrechter die een zaak, in den minne schikt, ook: een bepaalt type weefgetouw, ook: weegschaal

effenbaars = avegaar, lange boor

effestucando resignare = door middel van de ’halm’ afstand doen

efficacie = kracht, werking

effigie = afbeelding, nabootsing, gelijkenis, beeld

effracte = inbreken

effugie = uitvlucht

eft = afk. enfant, kind

egaelijk = gelijk

egaleren = gelijk maken, evenaren, gelijk zijn

egayeeren = opvrolijken

egde = partij in een rechtzaak

egeen = niets

egel = bloedzuiger

egge = zie eegde, ook: grens, ook: heraldiek teken, rechtopstaande eg

eggich = wrang

eghte = staat bevestigt gehuwd

egli = afk. église, kerk

eglise = kerk

ego = ik

égorgeur = moordenaar, moordenares

égorgeuse = zie égorgeur

egredieren = uitgaan

egsteen = hoeksteen

egtel = echtelieden

egteluiden = echtlieden, gehuwden, echtpaar

egyptien = zigeuner, heiden

ehel = afk. eheluyden, echtpaar

eheluyde = echtpaar, echtgenoten

eherenfeste = eerwaardige

ehevrouw = echtgenote

ei = aan haar, eraan, zij (meervoud)

eichs = elk

eidam = schoonzoon

eideshelfer = gezworene

eigendommen in rechte = het in eigendom krijgen, in eigendom overdragen

eigendommer = eigenaar

eigenerfde = zie eigenervet

eigenerfden = die een minimum stukgrond bezit

eigenervet = een eigen erf hebben

eigenman = lijfeigenen

eighen = eigendom

eijgehen hantmerck = handtekening, merkteken onder akten

eijgen ende bruijckt = eigenaar en gebruiker

eijnsel = zie ensel

eik = heraldiek teken, rechtopstaande boom met meestal vergroot blad en eikels

eikel = heraldiek teken, vrucht van eik , weergegeven met dop en steel

Eindovia = Eindhoven

einhelich = eensgezind

einlasser = deurwachter, portier

einlegger = inlegger, kuiper

eins = oppervlaktemaat, 1 eins = 0,03 ha.

einsäckler = ontvanger

einspänner = stalknecht

einze = zie eins

eischere = eiser in een rechtzaak

eischtag = Aswoensdag

eisengräber = stempelsnijder

eisenhuter = helmmaker

eisenmeister = gevangenbewaarder

eius = zijn, van hem, van haar, ervan

eius loco = in diens plaats

eiusdem = van dezelfde (maand)

ejusdem = zie eiusdem

ekelen = eikenbomen

eken boekcas = eiken boekenkast

EL = afk. Evangelisch Luthers

el = lengtemaat, 1 el = ca. 70 cm., oorspronkelijk de lengte van de onderarm

elacideren = verlichten, verklaren

elapsus = afgelopen

elboreren = uitwerken, bearbeiden

elcman = iedereen

elcx in haer regardt = ieder voor zich

elderboom = els

eldir fatir(-mudir) = grootvader, (-moeder)

electeurspenning = munt

electie = verkiezing, verkiezingen

electrum = geelkoper

electuer = keurvorst

elegant = uitgesproken mooie...

elegantie = aardigheid, fraaiigheid schoonheid

elegie = treurklacht

elemal = zie eleman

eleman = beste kerel

elemosyna = aalmoes

elenbaas = zie eleman

elevare = grootbrengen

elevatie = verheffing

elevatio crucis = kruis verheffing, 14 september

éleveur = veehouder

éleveuse = veehoudster

elewekse = vervloekte

elft = elf, ook boze geest

elftausend jungfrauen = elfduizend maagden, 21 oktober

elftwinninghe = leen waarvan de helft van de vruchten aan de leenheer, de andere helft aan de leenman toekwam

elhorn = vlierboom

elide(e)ren = uitvegen, uitdrijven

elige(e)ren = verkiezen, uitkiezen

elle = zie el

ellemate = vastgestelde maat van één el

ellendelike = op een gruwelijke wijze

ellendicheit = ballingschap, verbannen

elne = de onderarm als maat voor een el

eloce(e)ren = verhuren, te huur laten gaan

elocutie = uitspraak

elogie = eerspraak

eloquent = welsprekende, redenaar

eloquentie = welsprekendheid

elpenbeen = ivoor

elsate = elzenhout

else = elzenboom

elsenaar = schoenmakersgezel

elsene = els, priem

elst = zie elsene

eltkens = inhoudsmaat voor graan = ca. 1,35 ltr.

elucidatie = verlichting, verklaring, opheldering

elucideren = verlichten, verklaren

elude(e)ren = bespotten, uitstrijken, ontsnappen

elx = elk

em. = afk. van emeritus. na volbrachte dienst ontslagen

emancipatie = handlichting

emanciperen = vrijmaken, zijn eigen meester maken, gelijk een vader zijn zoon doet

emane(e)ren = uitgaan, uitkomen, uitvloeien

embaumeur = lijken balsemer

Embdae = Emden

embuscade = lage, laaglegging

emende(e)ren = verbeteren

emeritus = na volbrachte dienst ontslagen

emibie = afvaardiging, uitzending

eminent = openbaar, helder

emisit spiritum = gaf de geest

emissie = afvaardiging, uitzending

emissio = pestepidemie

emissio (secunda) = (tweede) druk

emissus = uitgezonden

emit = koop, koopt

emittere = uitgeven

emmer = inhoudsmaat, 1 emmer = 1/4 vat, = 1/5 aam = ca. 30 ltr., ook: Amsterdamse emmer = 2 gang = ca. 14,7 ltr. ook: In Groningen en Drente oppervlaktemaat, 1 emmer = 1/6 gras
= 0,066 ha.

emoliëren = verzachten

emologe(e)ren = voor goed achten, voor goed kennen

emolument = genot, gewin, profijt, bate

empeschement = verhindering, beletsel

empescheren = verhinderen, beletten

empfängnis = Maria Maria ’s onbevlekte ontvangenis, 8 december

emphasis = bij zijn, nadruk

emphitheusis = erfpachtrecht

employ = besteding, aanlegging, bezigheid, aanwending

employeren = besteden, aanleggen, bezigen, aanwenden

employeur = verwerker

empoisonneuse = gifmengster

emprisonner = gevangen zetten

emptie = mee omgaan

emptor bladorum = korenkoper

emptor(is) = (in)koper

emser gulden = munt 17e-18e eeuw , gelijk aan 24 stuivers

Emster = Amstel

emulatie = navolging, onderdanig, volgzucht

emule(e)ren = navolgen, ondergaan, nadoen

encadreur = lijstenmaker

Enchusa = Enkhuizen

enckede (encel) = goed, juist

encourageren moed geven, moedigen

ende = en, en de...

endedach = stervensdag

endelckocke = doodsklok

endelvers = gebed(en) voor de stervende

endorsse(e)ren = zie endosseeren

endosse(e)ren = op de rug, of achterkant aantekenen

enemaal (t) = helemaal

enen aen iet = rechten iemand recht doen door executie aan het goed van de partij

enen ene sake op zynen eedt stellen = van iemand de bewijseed eisen

enen genoech doen = iemand geven wat hij verlangt, ook: iemand vergoeding geven

enen in koeren of broeken sliten = iemand tot het betalen van geldboeten veroordelen

enen in loften hebben = van iemand de plechtige belofte hebben, dat hij op een zekere straf of boete iets niet
meer doen zal

enen op de poorte sliten = iemand tot gevangenisstraf veroordelen

enen uut der stat setten = besluiten, dat iemand niet in de stad mag komen

enen vrijheyt maken =  iemand recht van immuniteit verschaffen

enerve(e)ren = ontzenuwen, krachteloos maken

enfant = kind

enfant en tutelle = voogdijkind

enfin = eindelijk

engage(e)ren = inwikkelen, in dienst nemen, aanwerven, zich mengen in de vragen

engageanten = mouwstukken meestal tot de elleboog reikend, gemaakt van fijne stof

engelen = heraldiek teken, rechtopstaande meisjes figuur, met vleugels in tunica gekleed

engelfest = engelenfeest, 19 september

engelse sitteren = munt 17e-18e eeuw , gelijk aan 5 gulden en 8 stuivers ook 108 stuivers

engelsschild = accoladeschild, kenmerkend zijn de sterk uitstekende bovenhoeken

engesprenc = land buitendijks gelegen

engleburgt = hemel

englestad = zie engleburgt

enim = immers, namelijk, inderdaad

ennoyeus = geitenhoeder

enorin = lelijk, wanstaltig, ongeschikt

enorm = lelijk, wanstaltig, ongeschikt, misvormd

enorme = ongeregeld

enqueste = onderzoek van waarheid verklaringen van getuigen, horen van getuigen, onderzoek

enqueste valetudinaar =onderzoek, het horen van getuigen die oud, ziek, of waarvan gevreesd werd dat ze binnenkort zullen sterven

enqueste(e)ren = onderzoeken

enrolleeren = optekenen, op de rol zetten

enseigne = vaandrig, ook: uithangbord, vaan, vaandel, banier

ensel = weegschaal

ensevelir = begraven, in een lijkkleed wikkelen

ensorceleuse = heks

ensorcellement = hekserij

ensoutané = zwartrok, paap, R.K. priester

entbieden = aanbieden

enterineeren = zie enterrinement

enterinement = gestadig, voor goed houden

enterrement = begrafenis, ook: begrafenisstoet

enterrement civil = niet kerkelijke begrafenis

enterrer = begraven

entrepeneur = aannemer

entrepreneren = bij de hand innemen

entreprise = aanslag, voornemen

enumeratie = nummering, optelling

enumereren = optellen, aantellen (groter worden van een bedrag of hoeveelheid)

envie = haat, wangunst, ook: moedervlek, wijnvlek

envoyé = afgezant, gezondene

envoyée = zie envoyé

enwechwerpine = verwerping

eo = afk. eodem, zelfde

eo quod = te meer, omdat

eodem = door, in hetzelfde, op de zelfde dag

eodem anno = in het zelfde jaar

eodem die = op de zelfde dag

eodem instanti = op hetzelfde ogenblik

eodem morbo = door dezelfde ziekte

éolienne = windmolen

EPA = afk. Evangelisch Pharr-archiv

ephipparius = zadelmaker

ephorus = deken, opzieners, (huis) onderwijzer

epicedion = begrafenislied

epicedium = gedenkdicht

epidimie = besmettelijke ziekte

epilogatie = een besluit om een vroegere reden

epiphania = een openbaring

episcopal = is bisschoppelijk

episcopalis = bisschoppelijk

episcopus = bisschop

epitaaf = grafschrift, ook de gehele grafsteen met ornamenten versiersels en opschrift

épitaphe = grafschrift

epitaphie = een in een muur gemetselde grafsteen

epitaphium = grafschrift

epitaphius = grafrede

épithalame = bruiloftsdicht

epithalamium = huwelijkszang, bruidslied

epitoma = uittreksel

epos = heldendicht

epouse = echtgenote, gemalin

épousée = bruid, pas gehuwde vrouw

épouser = trouwen, door huwelijk verkrijgen

épouser une dot = om de centen trouwen

epoux = echtgenoot, gemaal

epulor = weelderig leven

equael = gelijk

equalis = zie equael

équarrisseur = vilder

eques = ruiter, bereden militair, later ook ridder

equester = ruiter

equicida = paardenslager

equicius = paardenhandelaar

equipagie = uitrusting

equiperen = uitrusten

erant fuerunt = zij waren

erat = was

erchmeker = zemenmaker

erden = begraven

erdepotnbacker = pottenbakker

erdhoevel = aardhoop, heuvel

erdhuus = bewoond hol, woning in de grond

erdtrichsmesser = landmeter

erdwerc = aardewal, verhoogd voetpad

ere = (bij graan) dorsvloer

erectie = oprichting

eren = ploegen

erentfest = achtbaar, vaak gevolgd door wijse, edele bijsondere

erentfeste = zie erentfest

erfachtig = volgens het erfelijk recht, erfelijk

erfachtigheid = erfdeel aan vaste goederen

erfbrief = bij erfenis bewijs van erven, akte van recht op het onroerende goed

erfceys = erfrecht

erfclage = aanklacht met betrekking tot een onroerend goed

erfcollator = door vererving verkregen bevoegdheid als hoofdbestuurder benoemde (collaties) te doen

erfcommer = erfelijke rente

erfcoren = erfrente te voldoen in graan

erfcusten = verbintenis op een erf gevestigd, ook: custinge van erven

erfdeel = wat iemand als zijn deel uit een nalatenschap toekomt of wat hij als zodanig ontvangt, bezit dat iemand door erfenis verkregen heeft of verwerft

erfdeling = deling van een erfenis

erfdienstbaarheid = dienstbaarheid die op een erf rust, is een last waarmede een erf bezwaard is, tot gebruik en ten nutte van een erf, het welk aan een andere eigenaar toebehoort

erfdrager = iemand die het erf bezit, de naakte eigendom bezit tegenover de tochtenaar die de opbrengst geniet

erfftijns = zie erftins

erfgeboren = door geboorterecht verkregen

erfgedinged = erfrecht, contractueel vastgelegd recht op een goed na een der zijn dood

erfhavelijc goet = aangeërfd roerend goed

erfhavelijck = aangeërfd roerend goed

erfhure = erfpacht

erfhuus = boedel die nog verdeeld moet worden

erfmagescheit = toewijzing van erf aan de verschillende magen van dezelfde erflater boedelscheiding met betrekking tot grondbezit

erfmombaer = voogd, die door erfrecht (bloedverwantschap) tot de voogdij geroepen is

erfnemer = die een goed in erfpacht krijgt

erfpenninc = erfrente

erfrente = vaste rente, welke ook na de dood van de rentegever niet wijzigt

erfrenten = renten, die langer duurden, "vererfden" en niet met de dood van de gene op wiens naam ze stonden vervielen

erfrogge  = hoeveelheid rogge, tarwe gerst, boekweit etc als belasting te betalend

erfsake rechtzaak = over een onroerend goed

erfschatter = schatter van vaste goederen

erfscheder = landmeter, rooimeter, grensbepaler, persoon die de grenzen van een grondbezit vaststelt

erfscheider = zie erfscheder

erfscheiding = afpaling van vaste goederen verdeling van een nalatenschap

erfside = de zijde waarvan een goed aangeërfd is

erfstocgoed = erfelijk familiegoed

erft = herfst

erftal = erfdeel, meestal een onroerend goed of land

erftijns = zie erftins

erftins = vaste uitkering uit een onroerend goed te betalen aan de eigenaar het goed dat tegen zulk een uitkering wordt uitgegeven heet dan erftingsgoet

erfuiting = regeling voor de verdeling van de nalatenschap

erfve = onroerend goed, alle niet leengronden

erfvelijke rente = erfrente, vaste rente

erfvenesse = gerechtelijke inbezitstelling van onroerend goed

erfvoget = erfelijke voogd

erfvoogdijen = het opvolgen door de zoon als voogd, hoewel het niet erfelijk was

ergastularius = gevangenenbewaarder

ergenlist = arglist

ergot = moederkoorn

ergotisme = vergiftiging met moederkoorn een (giftige

schimmel op graan), kriebelziekte

ergwanen = argwaan

erhalen = verhalen, terugvorderen

erigeren = oprichten

erimita = kluizenaar

eripiëren = ontrekken, ontrukken

erisipel ate = door het St.-Antoniusvuur

ermitage = afgelegen woning

ernstige begeerte = op uitdrukkelijk verzoek

ernstlijck = ernstig

errant = zwervend

erre(e)ren = missen, dwalen

erresen = ontstaan

erreur = doling, misslag

error juris = rechtsdwaling

erruer = hij die dwaalt

erschenen = verschenen

erselmaant = oktober

ersgat = achterste

ertsitter = heelmeester

erudieren = onderwijzen

eruginator = zwaardslijper, wapensmid

erve vast = goed in tegenstelling tot leengoed

erveloot = erfdeel

erven ende onterven = iemand de eigendom van iets toewijzen en een andere ervan vervallen verklaren

erver = eigenaar

erweißer = erwtenhandelaar

es en sij = tenzij

Es. = afk. op huw. akte, echtscheiding

esclaicissement = verklaring

escopette = donderbus

eselbordene = molensteen

esellade = houtmaat van 16 stukken hout

esgal = gelijk

esgaleeren = gelijkmaken

esmeroud = smaragd

espargne = besparing, zuinigheid

espe = esp

espergne = zie espargne

esquadron = afdeling soldaten

essay = proeve

essayeur prover = bezoeker

essch = bouwland

esschappeeren = ontsnappen, ontkomen

esse = zijn

essentie = wezen, wezenlijke

essum = ik ben

est = (hij/zij) is

est = oost (richting)

estafette = ordonnans, koerier

esterichter = leem vloerenmaker

estimatie = waardering

estimeren = achten, waarderen

estomihi = zondag voor de vasten

estrik = vloertegel van gebakken klei

estropier = radbraken

et = en, ook: etctera

et aliis = en andere

Et. = afk. op huw. Akte, echtgenoot van

etc. = afkorting voor het slecht Nederlandse enzovoorts

été = zomer

etelkoren = koren voor eigen gebruik

etgras = gras dat niet gehooid wordt, het gras na het gehooide gras

ethyke = longtering

etiam = ook

étole = bontstola

ette = rechter

etteswanne = overledene, wijlen

euler = kuiper

eulner = zie euler

eunjer = tovenares, maar ook teer lief, schalks

eurtjen = uurtje

eussel = zie eeussel

ev = afk. en vie, in leven

ev. = afk. evangelisch

ev. = luth. afk. evangelisch Luthers

ev. ref. = afk. evangelisch Reformiert

evaluatie = waardering

evalueertgel (’g) = gangbaar geld

evalueren = waarderen

evanesceren = verdwijnen

evaquëren = ledigen, ontledigen

evel = gebrek

evenaar = zie zweng

evenboerticheit = van gelijke stand

evene = zwarte haver, ruwe haver, rouwe haver

evenen = haver

evenenmeel = hamermeel

evenenschoof = haverschoof

eveniëren = geschieden, gebeuren, overkomen, toevallen

eveninge = zie eveninghem

eveninghem = waag, bascule, stadswaag

evenmate = maat voor haver en andere granen

evenrente = schuld of rente in haver uit te betalen

evenschoof = haverschoof

evenschult = evenrente

evensester = een bepaalde maat voor haver

eventaag = onafgebroken, langdurig

eventus = uitkomst, geval

everhuus = varkenskot, zwijnenstal

everswijn = wild varken

evertuëren = pogen, bezig houden, oefenen

evictie = uitwinning, afwinning  

evident = openlijk, blijkbaar, zeer duidelijk

evidentie = schijnbaarheid, klaarblijkelijkheid

evinceren = uitwinnen, overtuigen

eviteren = mijden, schuwen

evitieren = vermijden, ontgaan, ontwijken

evocatie = uitdaging. ook, klacht van geweigerd recht

évoccaon = afk. évoccation, het oproepen, het bezweren

evoce(e)ren = uitdagen

ewech = weg

ex = afk. uit, afkomstig van de plaats ..., ook: kind van, ook: uit, afkomstig van, tengevolge van, op grond van

ex altera = anderzijds, grenzend aan, langs de andere zijde

ex debilitate senectus = wegens seniliteit

ex dictis dicendis = uit hetgeen gezegd is en gezegd moest worden

ex eodem morbo tengevolge = van dezelfde ziekte

ex febri(s) = door koorts

ex fluxa sanguinis = door een bloeding

ex fornicatione conceptus = uit onwettige verhouding geboren

ex gratia = bij wijze van gunst

ex hac = van hier, van deze, uit onze (parochie)

ex hac misera vita decessit Domino = ging van dit droevige leven naar de Heer

ex hac vita ad aeternam transivit = ging over van dit leven naar het eeuwige

ex hoc = van hier, van deze, uit onze (parochie)

ex ictu equi = getroffen door een paardenhoef

ex longa infirmitate tengevolge = van een lange ziekte

ex maligna febri = ten gevolge van een kwaadaardige koorts

ex nomine officio = ambtshalve afwijzende

ex offcio = ambtshalve

ex primo thoro = uit het eerste (huwelijk) bed

ex professo = openlijk, met voordracht

ex quo = uit hetwelk, bijvoorbeeld uit dit huwelijk

ex secundo thoro = uit het tweede (huwelijk) bed

ex tabbe = zie ex tabe

ex tabe = door tering

ex tempore = uit de vuist, met haast

ex testamento = op grond van een testament

ex thoro illegitimo = uit een onwettige verbintenis

ex una = grenzend aan, langs de zijde, enerzijds

ex variolis = wegens pokken

ex voto = ten gevolge van een belofte

ex vulnere = door een wond

exacte = gauw, nauwkeurig, doorwrocht

exactie = afeisen, afpersing, schatting

exactioneren = schatten, overschatten, afdwingen

exactor = belastinginner

exaggeratie = een vergadering

exaggereren = vergroten, ophopen

exaltatio = kruis verheffing, 14 september

exalteren = verhogen, verheffen

exame = een ondervraging

examen = onderzoek, proef

examinatie = zie examen

examinatie = (scherpe) ondervraging op de pijnbank

examinatio = ondervraging

examinatoir = dienende tot ondervraging

examineren = beproeven, ondertasten, toetsen, ondervragen

exaudi = 6e zondag na Pasen, ook 4e na Drievuldigheid

excavatie =  uithouden

excaveren = uithouden

excederen = te boven gaan

excelleren = boven uitsteken, overtreffen, uitmunten, te boven gaan

excenderen = buiten zinnen raken

exceptie = verweerschrift, tegenwerping in rechte, uitneming, uitzondering, verzet

exceptie declinatoir = uitzondering, tegenwerping

exceptie dilator = vertragend uitstel

exceptie peremptoir = onherroepelijk laatste (beslissende) tegenwerping

exceptien = verweren, uitzonderingsgronden

excertitie = bezigheid

exces = overdaad, overmaat

excijnsloodje = stukje gemerkt lood, teken dat de accijns betaald waren

excijs = accijns

excipieren = uitzonderen

excipiëren = uitzonderen, uitnemen

excissus = weggehaald. (bijvoorbeeld kind uit de baarmoeder gehaald tijdens de geboorte)

exciteren = opwekken, gaande maken, verwekken

excl = afk. excellentie

exclamator = omroeper, venter

exclameren = uitroepen, uitschreeuwen

excluderen = uitsluiten, afzonderen, buitensluiten

exclus = uitgezonderd

exclusijf = onbegrepen, buitengesloten

excluus = zie exclusijf
excogiteren = bezinnen, verzinnen

excommissione pastoris = in opdracht van de pastoor

excommunicatie = gemeenteverbanning, uit de kerk verbannen, kerkban

excommuniceren = bannen, uitsluiten, uit de gemeente bannen

excommunicereren = uitsluiten, verbannen

excoriator = leerlooier, vilder

excubie = afpersing

excudere = drukken (van een boek bijvoorbeeld)

excudi = zie excudere

excusare = verontschuldigen

excusatie = niet schuldig verklaren

excusum = zie excudere

executeren = het uitoefenen van zijn ambt, zijn werk doen, een vonnis uitvoeren, uitrechten, tot voldoening dwingen, te werk leggen

executeur = uitvoerder, een pander, deurwaarder

executie = executie, uitvoering, uitwinning

exécution capitale = terechtstelling, executie

executorien = brieven inhoudend het bevel van het hof om een vonnis te executeren

exempel = voorbeeld

exempt = vrij, uitgenomen, bevrijd

exemptie = bevrijding, vrijdom, het niet vallen onder zeker gezag of voorschrift

exemt = er uit genomen

exequeren = vervolgen, volbrengen

exequiae = uitvaart

exequiae = zie exsequiae

exercabel = afgrijselijk, verfoeilijk

exerceren = oefenen, bedienen, bezig houden

exercitiegenootschap = een militaire organisatie of vrijkorps, opgericht op initiatief van de patriotten

exeuntium = uitgaan, verlaten

exeuntium sacramentis munitus = voorzien van de sacramenten van de sterven

exhaustus = uitgeput

exherederen = onterven

exheridatie = onterving

exhibe(e)re = uitgeven

exhibeerde = het voorgelegde, ook aangereikte

exhiberen = vertonen, inschrijven, voor de dag brengen, aanbieden, vertonen, bijbrengen, voordragen, voor den dag brengen

exhibitie = aanwijzing, voordragen

exhibitum = getoond, uitgeven

exhortatie = vermaning

exhorteren = aanmanen, aanporren, vermanen

exigentie = vordering, eis, vereist

exigeren = afeisen, afvorderen

exii = zie exire

exilie = ban, uitbanning

eximeren = vrijkopen, uitkopen

eximius = voortreffelijk

eximius ac doctissimus = de hoogachtbare en geleerde heer

exire = uitgaan, verlaten

existentie = wezenlijk, werkelijkheid

existeren = in wezen zijn

exitum zie exire

exitus = dood

exkrement = uitwerpsel

exnunc = vanaf nu

exonereren = ontladen, ontlasten

exorneren =  uitrusten

expectatio = verwachting van Maria, 18 december

expedient = afgerecht, gevoeglijk, bekwaam

expediëren = redden, afvaardigen, voldoen

expeditie = afvaardiging

expensum = uitgave

experientie = ondervinding

experimenteren = ondervinden, onderzoeken

expert = ervaren, onderzocht, kloek

expirare = de laatste adem uitblazen

expiratie = afloop

expiravit = hij blies de laatste adem uit

explicatie = uitlegging

expliceerende = uitleggende, verklarende

expliceren = ontvouwen, uitleggen, verklaren

exploict = daad

exploictier = deurwaarder

exploitation = bedrijf

exploot = uitwerking, te werk legging

exploteren = te werk leggen, uitvoeren

exponeren = uitleggen, verklaren

expositie = uitlegging, verbreding

expositus/a = vondeling (e)

expres = uitdrukkelijk

expresselijck = zie expressus

expresselijk te renuntiëren =uitdrukkelijk er van afzien

expresseren = uitdrukken

expressus = uitdrukkelijk

exprimeren = uitrukken, uitdouwen

exproberen = verwijten

exprobratie = verwijt, versmading

expssemet = afk. expressement, uitdrukkelijk, nadrukkelijk

expugneeren = vechtend innemen, bevechten

expurgeren = zuiveren, reinigen

exquis = uitgelezen, nauwkeurig

exquisit = zie exquis

exsequiae = uitvaart

exspecteren = verwachten

exspiratie = uitgang, eindig

exspireren = verscheiden, eindigen

exsteren = zie existeren

extenderen = uittrekken, uitbreiden, uitspannen

extimeren = taxeren, schatten een vonnis lichten

extinctus = overleden

extinguëren = uitblussen, doven

extirperen = met wortel en al uittrekken, uitroeien

extolleren = verheffen

extorqueren = afpersen

extorsie = afpersing

extra = buiten

extra légal = onwettig

extra légaux = zie extra légal

extra muros = buiten de stadsmuren liggend

extra ordinaire = buitengewoon, bijzonder

extra portam = buiten de (stads)poort

extract = kort begrip, uittreksel

extracten uit de personele responsiven =  uittreksels uit de persoonlijke verhoren

extraheren = uittrekken, in het kort stellen

extrahieren = uitrekken

extrajudiceel = buien rechtsdwang

extraneus = vreemdeling, van buiten

extraordinair = buitengewoon

extraordinaris = ongewoon, ongemeen

extravagand = hooglopende, hooggaande

extravageren = hooglopen, uit het spoor slaan

extreem = uitnemende, bijzonder heftig

extrema unctio = laatste oliesel

extrême onction = laatste oliesel, heilig oliesel

extremis (prae)munitus = voorzien van de laatste sacramenten

extremis momentis = in zijn laatste momenten

extremis rebus = in uiterste nood

extremis Sacramentis refectus = afk. S.R.E, gesterkt door de laatste sacramenten van de H. Roomse Kerk

extremiteit = uiterste

extremus = laatst, uiterst

extunc = sindsdien

exüe = schatting, die betaalt werd door de burgers van een stad, voor zij naar een andere stad mogen vertrekken, anders als met consent, of haar poorter, of borgerrecht mogen
ontzeggen, volgens privilegie elke stad daar van in het bijzonder verleent

exue. = recht dat geheven wordt door een stedelijk bestuur van erfenissen in de stad, die aan personen buiten de stad toevallen

exulant = vluchteling door zijn geloof

exulteren = opspringen, huppelen

exunderen = overvloeien, uitvloeien

exurge = 8e zondag voor Pasen

eygens = van hun, hun toebehoren

eyscht = eist, eisen

ezelskop = heraldiek teken, kop van ezel met lange oren