Bevat:

Alle voorkomende genealogische woorden

A

a capita ad calcem = van begin tot het einde 

a dato = vanaf heden

a dessein = naar een ontwerp 

A di = op de dag

a dieu =  vaart wel, god zij met u 

á dieu = vaarwel, god zij met u

a dorso = op de rugzijde 

a iudice ex officio supplicans = aan de rechter op grond van zijn ambt verzoekende 

a lapide = door een steen 

a me pastore baptizatus = door mij pastoor, gedoopt 

a mensa et toro = van tafel en bed a meta voor de helft 

a nativitate = sinds de geboorte 

a pari = van gelijke waarde 

a priori = van te voren 

a testato = erven (a) erven omwille van een testament 

a.a = afk. ad acto, van elk evenveel 

a.b. = afk. aurea bulla, gouden knop 

a.b.c.=  afk. abécé de la vie, eerste kinderjaren 

a.C = afk. ante Christum, vóór Christus geboorte 

a.c. = afk academia, de acedemie 

A.C. = afk. anno Christi, in het jaar na Christus 

a.C.n = afk. ante Christum, in het jaar voor Christus

a.d. = afk. a dato, de dato, ook: ante diem, vóór de dag 

A.D. = afk. anno Domini, in het jaar Onzes Heren 

a.g. = afk. aller genadigste 

a.h. = afk. aller hoogste a.h.d. afk. deputatus, hiertoe benoemd 

a.i. = afk. actum in senatu, handeling zoals besloten 

a.m.= afk. ante meridiem, voor het middaguur, ’s ochtens 

a.m.d.g. = afk. ad maiorum dei gloriam, tot meerdere eer van god 

a.p. = afk. à proteste, protesteren, zich verzetten, protest aantekenen 

a.st = afk. ancien style, oude datum stijl 

a.u.s. = afk, actum ut supra, akte als boven 

aach = Aken 

aam = oude wijn, bier- en oliemaat van 1.552 hl,=1/6 vat en aan 4 anker 

aandoener = laken bereider aangeboren met de geboorte verkregen 

aangetelt = uitbetaald aanlegger geldschieter, ook: aanklager 

aas = handelsgewicht 1 aas =1/10240 pond afhankelijk van het gewicht van het pond ca. 0,047 gram

aasdomrecht = oud Fries rechtssysteem tot ca 1600 (het naaste bloed erft het goed)

aasen = munt

ab = van, vanaf, door

 

adverso = vanwege de tegenpartij

 

ab hac = verward, in het wild praten, van de hak op de tak

ab hoc = die vanaf deze dag

ab hoc mense = van deze maand af

ab hodierno = vanaf heden

ab infantia = vanaf zijn kinderjaren

ab instantia absolvere = van het ten laste gelegde vrijspreken

ab inteltato = door versterf, zonder uiterste wil

ab intestation = bij versterf (erfopvolging zonder testament)

ab intestato = bij versterf (erfopvolging zonder testament), bij gebrek aan testament

ab intestato = erven erven omwille van de wet

ab obstetrice baptisatus est = is gedoopt door de vroedvrouw

ab omni tempore = van alle tijd, van oudsher

ab opus ius habentis = ten behoeve van de rechthebbende

ab ovo = zie ab

abactus = roof

abalieneren = vervreemden, overgeven

abamita = zuster van (bet)(over) groot,-(moeder, vader)

abandoreren = overgeven, verlaten

abassieren = omslaan, naar beneden slaan

abatement = toneelvoorstelling

abatia = zie abbatissa

abattage = het houwen, het ontginnen van erts

abattial = van een abdij

abattoir = slachthuis

abavia = betovergrootmoeder, voormoeder

abavunculus = broer van (bet)(over)grootmoeder

abavus = betovergrootvader, voorvader

abba(s)-tis = abt, van de abt

abbatiael = cachet ambtszegel

abbatissa = abdis, overste nonnenklooster

abbatteur = houthakker

abbaye = abdij, klooster

abbe = domme vrouw

abbé = aanspreektitel geestelijke, abt, eerwaarde priester

abbedesse = zie abbesse

abbedie = de waardigheid van abt

abbesse = abdis

abboucheren = toespreken, iemand spreken

abbreviatie = afkorting

abbreviature = verkorten

abbrevieren = samenvatten, afkorten, verkort schrijven

abcisez = een kind gesneden uit zijn moeders lichaam

 

abcudia = Abcoude

abdecker = vilder

abderiet = onnozele hals, domoor

abdicatio = afstand doen, neerleggen van een functie

abdicationis = zie abdicatio

abdiceeren = ontzeggen

abdis = bestuurster van een (nonnen)klooster

abedie = abdij

abelspel = toneelstuk over hoofse liefde, (abel=mooi, fraai)

abenarius faber = ketelsmid, ketelmaker, ook: blikslager

abend des jahres = laatste dag van het jaar

aberreeren = afdwalen, verdolen

abhorrre(e)ren = ontzien, vrezen, afschrikken, tegenzin in hebben

abiectarius = meubelmaker

abii = vertrekken, heengaan, sterven

abiit = is vertrokken, gestorven, gesteldheid, toestand

abime = middenvlak op een wapenschild

abire = vertrekken, heengaan, sterven

abirunt = zij zijn vertrokken

abitum = zie abii

abject = verachtelijk, laag

abjudicatie = gerechtelijke ontzegging

abjudiceren = gerechtelijk ontzeggen

abjuratie = afzwering

abjureeren = geloof afzweren, afzweren

abjurer = geloof afzweren

ablactation = spenen, afwennen van de borst

ablata = gestolen goederen

ablution = (rituele) wassing

ablutus = gezuiverd, gewassen (door doopsel)

abmatertera = zuster van betovergrootmoeder

abnepos = kleinzoon van kleinkind

abnepotes = nakomelingen

abnepotis = zie abnepos

abneptis = kleindochter van kleinkind

abnurdus = vrouw van de achterkleinzoon

aboet = onderpand

aboleren = afschaffen, te niet doen, kwijtschelden, opheffen, intrekken

abolitie = kwijtschelding, ook: brieven waar bij een zekere misdaad die dooronwetendheid of onnozelheid zijn begaan worden kwijtgescholden

abominatie = gruwel, afschrik

abomination = afgrijselijke daad

abomine(e)ren = verfoeien, afschrik hebben

aborderen = aanranden, aanklampen, aanspreken

abornementer = afpalen, afbakenen, uitbakenen, afbakening

aborneur = afpaler, landmeter

aborscap = familie

 

abortif = een dracht die dood ter wereld komt, miskraam veroorzakend

abortivus = te vroeg geboren, miskraam

abortus = zie abortivus

about = paal, grens, ook: onderpand

abpatruus = broer van betovergrootvader

abra = dienstmeid, meid

abreiscap = koppelarij

abreptum = zie abripere

abreptus = weggenomen

abreptus morte = weggenomen door de dood

abrevieren = samenvatten, afkorten

abreye = koppelaarster

abri = afdak, wachthuisje, schuilhok

abripere = wegnemen, wegrukken

abripui = zie abripere

abrogatie = intrekking, afschaffing, opheffing der wet

abrogatio = zie abrogatie

abrogeeren = afschaffen, te niet doen, breken

abruptio = echtscheiding

abselveren = de absolutie geven

absens = zie absentis

absente = afwezigheid, afwezig

absente corpore = zie absente corpus

absente corpus = kerkdienst zonder aanwezigheid van lijk

absente secretario = bij afwezigheid van de secretaris

absente... = in afwezigheid van ...

absente(e)ren = achterblijven, zich afwezig houden, ook: ontvreemden, verduisteren

absentia = afwezigheid

absentibus ... = in afwezigheid van ...

absentis = afwezig

absilvi = zie absolvere

absolucie = winnen vergiffenis verwerven van de geestelijke

absolut = onbepaald, plat uit, ronduit

absoluta et extrema unctione munitus = voorzien van absolutie en laatste oliesel

absolutie = afdoening, ontslagen van iets, geheel en al

absolutinis = zie absolutio

absolutio = absolutie, vrijspraak, ontslag van rechtsvervolging

absolution = zie absolutio

absolutum = zie absolvere

absolutus = vrijgesproken, onvoorwaardelijk

absolve(e)ren = vrijstellen van straf of vervolging, vrijspreken, van aansprakelijkheid ontheffen, volvoeren, voltrekken, afdoen, ontslaan

absolvere = vrijspreken

absoudre = van rechtsvervolging ontslaan

absque = zonder

absque = dubio zonder twijfel

absteckeisen = richtstaaf om de rooilijn af te zetten

 

abstecklinie = richtlijn

absteckphahl = piketpaal, jalon

abstentum = zie abstinere

absterix = vroedvrouw

abstertricis = vroedvrouw

abstine(e)ren = onthouden, spenen (zich onthouden van)

abstinentie = onthouding

abstinere = zich onthouden, niet aanvaarden, weigeren, afhouden

abstinui = zie abstinere

abstract = afgetrokken, afgezonderd

abstrahe(e)ren = aftrekken, ontrekken

absurd = ongerijmd, kwalijk

abt = bestuurder van een (pater)klooster

abteyker = apotheker

abuis = misslag, verzinsel

abundament = vrijbrief, vergunning tot...

abundant = overvloedig

abundantie = overvloed

abundeeren = overvloedig zijn

abuseeren = misleiden, verzinnen, vergrijpen, vergissen, bedriegen

abuser = misbruiken, verkrachten

abusief = zie absivelyk

abusive = zie abusivus

abusivelyk = door misbruik, tegen het gebruik

abusivus = ten onrechte

abuteren = misbruiken

abuus = een misbruik

ac en ac quaetus conjugalis = gemeenschappelijk verworven door de echtgenoten

ac. = afk. anno curante, in het betreffende jaar

ac(k)et = list

acae = afk. à cause, door, wegens, vanwege, om

acajou = mahonieboom

acatholicus = niet -katholiek

acatoen = lastpaard

acc. = afk. acatholicus, niet katholiek

acc. = afk. accessit, aanhangsel

acc. = afk. accusations, aanklachten, beschuldigingen

accensus = accijns, belasting

acceorium = meehelpende, bijkomende

accept(e)eren = tot zijn voordeel nemen, aanvaarden, aannemen

acceptatie = aanneming, toestemming, aanvaarding

accepteur = aanvaarder, acceptant

acceptilacie = manier van een contract en de voorwaarden

 

acceptilatie = een manier van ontslag, mondelinge kwijtschelding, kwijtschenking als gift

acceptis necessititatis... = zie accepto necessititatis...

 

accepto necessititatis... = na het ontvangen van de nooddoop (door de vroedvrouw)

acceptum = zie accipere

acceptus = ontvangen hebben

acces = toegang

accessoir = een zaak die uit een andere zaak voort komt, ook: toevallig, bijkomende

accident = een geval, toeval, voorval

accidentael = een gebeurtenis, toevallig

accidentalia = niet vaste predikantsinkomen, verbonden aan ambtsverrichtingen zoals doop, huwelijken

accijns = belasting op verbruiksgoederen, tol, impost

accijnshuyss = plaats waar de belasting moet worden betaald

accipere = ontvangen, accepteren

accipi = zie accipere

accisis = zie accisor

accisor(is) = inner van accijns (belasting)

accola = iemand die zich ergens vestigt

accommodabel = behulpzaam, geriefelijk

accommodacie = toevoeging, aanpassing, schikking

accommoderen = beschikken

accommodiren = tussenkomst

accomodabel = behulpzaam

accomodatie = behulpzaamheid, genot, genoegen, winst, gerief

accomode(e)ren = profijtelijk, of behulpzaam zijn, voegen, schikken

accompagneren = vergezelschappen 

accontr(e)eren = toestellen, verfraaien

accontrement = toerustingen, gereedmaken, uitrusten

accoord = overeenkomst, verdrag

accord(e)eren = overeenkomende

accorderen = overeenstemmen

accordeur = orgelstemmer

accotoen = wambuis, overhemd

accouchée = kraamvrouw

accouchemont = moeilijke geboorte

accoucher = een kind baren, bevallen

accoucheur = vroedmeester, vroedvrouw

accoucheuse = verloskundige

accrementum = aanwas

accresceren = aangroeien, toenemen, aanwassen

accumuleren = ophopen, vergaderen

accuraat = bondig, nauwkeurig, welgeschikt

accusare = beschuldigen

accusatie = aanklacht, beschuldiging

accusé = aangeklaagde, verdachte, beschuldigde

accusée = zie accusé

accuseren = aanklagen, beschuldigen, betijen, aantijgen

accys = tol

accysenaar = tollenaar, hoofdgaarder

 

accyzehuys = zie accijnshuyss

ache = selderie

acheel = zie achel

achel = graanmaat, 1 achel=1/8 zak en 1/8 hectoliter

achendeel = het 1/8 e deel, ook: een landmaat

achetendeel = zie achel

acheteur = inkoper, inkoopster, koper

acheteuse = zie acheteur

acht = zie achten

achtbrief = brief waarin iemand in de ban wordt gedaan, opgelegde straf was vaak vogelvrijverklaring en verbeurdverklaring van bezit

achtelinc = achtste deel van een maat

achteloos = eerloos

achten = zich beraden over ...

achtende = achtste

achtendeel = het één achtste deel

achtendhalf = zeven en een half

achter = schade, nadeel, ook: schatter, taxateur

achter (tag) = de zelfde dag over een week

achterbaecs = achter iemands rug, buiten zijn weten

achterbaren = achterneven, achterneven

achterboeren = achterneef, achternicht

achterboren = zie achterbaren

achterclappen = belasteren, kwaadspreken

achtercleppierse = kwaadspreekster

achterclocke = avondklok

achterdeel = nadeel, voordeel en achterdeel, schade, ook: inhoudsmaat voor graan = ca 18,3 ltr.

achterdijc = binnendijk

achterdijcsloot = achterwering, sloot achter de binnendijk

achtererve = het achter een huis gelegen erf

achtergelaten = nagelaten

achtergereide = staartriem van een paardentuig

 

achterghereyde = staartriem van een paardentuig

achterhalen (enen) = iemand in rechte van schuld overtuigen

achterhofstede = meestal een achteraf gelegen hofstede

achterhouwelijck = tweede huwelijk

achterhuus = zie achterhuys

achterhuys = achterhuis

achterkintmaecht = bloedverwant in de derde graad vanaf de gemeenschappelijke stamvader

achterlatenisse = verzuim, omissie

achterleen = leen ontvangen van iemand die zelf leenman is over dat gebied

achterleenman = bezitter van een achterleen

achterling = inhoudsmaat voor graan = ca 6,5 ltr.

achtermoder = moeder in een gesticht

achterrechtsweer = achterneef

 

achterrichtampt = ambt van rechter in een plattelandsgebied met daarin een plaats dat een rechtsgebied vormde

achterschriven = bijschrijven

achterstade = achterstallige schuld, achterstand

 

achterstede = zie achterstade

achtersusterskint = een maag (bloedverwant) van de derden graad, die in de derden graad staat, gerekend vanaf de gemeenschappelijke stamhouder

achtervelilich = een rechtszaak verliezen achtervolgen nakomen, naleven, navolgen (van een wet, overeenkomst)

achterwaer(e)ghe = zie achterwaersterige

achterwaersterige = kraamvrouw, baker, verloskundige

achterwater = water van een watermolen stroomopwaarts

achterwesen = achterstallige vordering

achtgeevende = op rekening houden met

achtzehter (tag) = de achttiende dag (13 januari) na de geboorte van Jezus

acicularius = naaldenmaker

aciies = een toegang

ackerlant(s) = akkerland

ackerloon = vergoeding voor zaaisel

ackerman = landbouwer, boer

ackersieck = melaats, leproos

acoleren = omhelzen

acoliet = zie acolyte

acolyte = misdienaar

acqueste = verkrijging, aanwinning

acquiesc(e)eren = zich te vreden houden, berusten, toestaan

acquiësceren = zich te vrede houden, berusten, toestaan

acquirere = zie acquisitum

acquisiteur = bekomer

acquisitie = bekomingen

acquisitio haereditatis = bekoming van de erfenissen

acquisitum = verwerven, verkrijgen, in zijn bezit krijgen, bekomen

acquisivi = zie acquisitum

acquite = kwijtschelding, kwitantie

acquiteeren = kwijtschelden

acquittement = vrijspraak

acquitter = vrijspreken

acrobaat = zie acrobate

acrobate = kunstenmaker

acrostichon = naamdicht waarvan de beginletters van bepaalde regels een naam noemen

act. = afk. acturarius, snelschrijver, rentmeester, secretaris

acta = handelingen, akte

acta classis extraordinariae = de handelingen van een buitengewone classis (classicale vergadering)

acta classis ordinariae = de handelingen van een gewone classis (classicale vergadering)

acta classis revisoriae = de handelingen van een classicale vergadering, belegd voor het onvoorzien of leren van de acta van (een) vorige vergadering(en)

acta deputorum = classis de handelingen van de deputaten of afgevaardigden van de classis

 

acta in forma = (bij) met een akte in de vereiste vorm

acta synodiprovincialis = de handelingen van de provinciale synode

actania = Terschelling

acte = een gedaan werk, een vonnis; een schriftuur, waar in verhaald wordt wat de partijen, hebben gedaan, of verhandeld, verslag, handeling

acte de contrition = oefening van berouw (R.K.)

acte de décès = overlijdensakte

acte de naissance = geboorteakte

acte libelle = acte die de eis van de aanlegger bevat

acte personeel = opspraak op enige persoon tot enige daad

acte reëel = aanspraak op enig goed

acte van momberstelling = acte waarin vermeld de aanstelling van de voogd(en)

acte van uitwijsinge = acte van overhandiging nopens de goederen

acteur = zie actor

actie = het recht welk men ergens toe heeft, opspraak, aanspraak, aanspraak in rechte

actie vercrijgen = opvolgen als eigenaar of rechthebbende
actien = inschulden, gerechtigheden

actiën = vorderingen, recht tot het instellen van een vordering

actien ende gerechtigheden = akten en recht op hebbende ...

actif = vernuftig, geestig, werkelijk

actijf = zie actif

actio in personam = aandeel, aanspraak op enig persoon

actionarius = winkelier, handelaar, koopman, venter

actis bannis = na het roepen, na de huwelijksafkondigingen

active = bedrijvig

actoor = zie actor

actor = aanklager, aanlegger (beschuldiger)

actoris = zie actor

actuarius = schrijver, secretaris, overheidsklerk

actueel = dadelijk, bezig, doende, oefenend

actum = geschied, opgemaakt, gepasseerd te..., op datum, handelen, drijven, gedaan

actum = zie ook: agere

actum approbationis = akte van goedkeuring

actum consentionis = akte van toestemming

actum et subsignatum = getekend na behandeling

actum in communi forma = akte in gewone vorm

actum in forma = formeel geschrift

actum in judicio = gedaan in het gerecht

actum in judicio ordinario = gedaan in het gewone gerecht

actum ut supra = akte als boven, zelfde datum

actum utsupra = gedaan als boven omschreven, verzocht

actus requisitis = van deze akte

acuciator = slijper

acufex = naaldenmaker

acuficus = zie acufex

acuminator = slijper

 

acupictor = zijden naaister, ook: zijde wever

acut = scherp, scherpzinnig, diep doordenkend

acute = zie acut

acyuit = betaling

ad = aan, bij, naar, tot, volgens, ten bedrage van

ad actum divisionis = tot de boedelscheiding, tot en met de boedelscheiding

ad aeternitatem transiit (obiit) = ging naar de eeuwigheid (overleden)

ad domum = aan huis

ad exhibendum = om iets te voorschijn te brengen

ad finem litis = tot aan het einde van het proces

ad hoc = voor deze zaak, bijvoorbeeld direct beslissen

ad hunc actum requisitis = gevraagd voor het opmaken van deze akte

ad libitum = naar eigen goeddunken

ad matrimonium inscripti = ingeschreven voor het huwelijk

ad mon = afk. ad monitum, aanwijzing, vermaningen, berispen

 

ad pactum = bij het verdrag

ad patres = overlijden, naar de (voor)vaderen gaan

ad perpetuam memoriam = ter eeuwige nagedachtenis, ook: op de eerstvolgende rechtdag

ad primam = eersten rechtdag, ook: tegen den eerste (gemachtigde)

ad solemnizationem hujus = gevraagd voor het opmaken

ad te levavi = 1e advent, begin van het kerkelijk jaar

ad tempus = tijdelijk

ad usem = volgens gebruik

ad valo rem = naar de waarde

ad valorem = berekend naar de waarde

ad verbum woordelijk

ad vitam = gedurende het hele leven

ad vota secunda = tot de tweede belofte

ad-lites = voor een proces

adamant = diamant

adamita = zuster van betovergrootvader

adamstag = Aswoensdag

adat = afk. advocat, advocaat

adavunculus = broer van betovergrootvader

adcat = afk. advocat, advocaat

adcensus = accijns

add-on = afk. addition, toewijzen

addeeren = toedoen, bijvoegen, aanlappen, optellen

addefinitivam usque = tot aan het eindvonnis

adderen = toevoegen, optellen

 

addidi = zie adderen

addietie = toezegging

additie = toedoen

additien = toedoening, vergadering, optelling; ook, een schriftuur als genoemd, dienende tot wederlegging van partijen, schriftelijke ingebrachte middelen

additum = zie adderen

 

addres = aanwijzing

addresserenen = beschikken, toezenden, aanwijzende

adel = alle edelen samen, groep personen met eigen

voorrechten en veelal grondbezit

adelborst = jongeman van adel, jonker, cadet

adelkent = kind uit een wettig huwelijk

adeloscens = jongeman

adeloscentis = zie adeloscens

adelsuster = zuster uit een wettig huwelijk

ademptie = ontneming

adeo = zo zeer

adequatie = zie adequeren

adequeren = evenmatigen, evenredig in de juiste verhouding staan

aderdach = dag waarop men mag aderlaten

aderen = aderlaten

aderscro = doek om wond te verbinden na aderlaten

aderslach = aderlating

adherent = aanhanger, volgelingen, aanhangende

adherenten = zie adherent

adhereren = aanhangen

adheritance = iemand voor recht in een erve te zetten

adhiberen = behouden, voortbrengen, aanwenden, bijbrengen
adhibitie = toebrenging, bijbrengen

adhortatie = aanmaning. aanporring, aanneming

adhorteren = aanporren, aanmanen

adi = heden, vandaag, van de dag

adiëren = aanvaarden, aannemen, onderwinden (op zich nemen), een erfenis aanvaarden, beheren, aanslaan

adimeeren = benemen

adimpleren = vervullen

adiodicatio = door rechter toewijzen van eigendom, toewijzen, toewijzing, in bezit stellen

adiodicationis = zie adiodicatio

adioincten = personen die rechtvaardig zijn

adiousteren = toedoen, toevoegen

aditio hereditatis = aanvaarding, of ondernemen van erfenis

adiudicare = zie adjudicatie

adiunctus = bezitter, bekleder van een ambt

adiusticatio = zie adiodicatio

adiusticiare = zie adiudicare

adiusticiatio = recht van bezit

adiutorium = hulp

adiutum = zie adiuvare

adiuvare = helpen

adiuvi = zie adiuvare

adjectie = toewerpen, bijweren

adjectie = toewerping, bijwerping (toevoegen?)

adjiciëren = toewerpen

 

adjoinct-maire = toegevoegd burgemeester, ook: plaatsvervangend burgemeester

adjoint = wethouder, schepen

adjointe = zie adjoint

adjourne(e)ren = dagvaarden

adjt = afk. adjudant, adjudant(-onderofficier)

adjud-on = afk. adjudication, toewijzen

adjudant = onderofficier

adjudceeren = toewijzen, aanwijzen

adjudicatie = toewijzing, bij openbare verkoop van een roerend of onroerend goed, aanbesteding, besteding, toekenning, aanwijzing

adjuncten = bijgevoegde personen

adjungeren = bijvoegen

adjuste(e)ren = gelijk maken, vereffenen, afpassen, afbetalen, afrekenen

adjuveren = helpen

adjuvereren = helpen

adlb = afk. adelborst

admatertera = zuster van betovergrootmoeder

admerum usem = voor zuiver gebruik

adminiculator = armenverzorger, aalmoezenier

adminiculen = hulpmiddelen

administrare = zie administratrice

administrateur = bewindhebber

administratis sacramentis = na het toedienen van de sacramenten

administratrice = beheren, uitoefenen, toedienen, besturen, bestuursambtenaar

administratus = bediend

administreren = bedienen, uitvoeren

admirabel = wonderlijk

admiratie = verwondering

admireren = verwonderen

admisi(e) = zie admittere

admissum = zie admittere

admittere(n) = toelaten, toegeven, vergunnen

admodum = zeer

admodum reverendus = zeer eerwaarde

admone(e)ren = vermanen, aanmanen

admonester = streng vermanen, ernstig terechtwijzen

admonitie = aanmaning, vermaning

admove(e)ren = aanvoeren, aanbrengen

adnepos = kleinzoon van (achter)kleinkind

adnepotis = zie adnepos

adneptis,-is = kleindochter van kleinkind

adneptisis = zie adneptis

adolescens = jong man ongehuwde man

adolescentia = jeugdige

adolescentis = ongehuwde jonge dochter

adolescentula = jong meisje

adolescentulo = jonge jongen

 

adonis = zeer (mooie) schoon, behaagziek jongeling

adopteren = een vreemde voor zijn kind houden

adoptie = aanneming tot kinderen

adoptif = aan te nemen en te verzorgen als zijn eigen kind

adoptivus = door adoptie bekomen

adorate dominium = de 3e zondag na epiphanias (6 januari)

adore(e)ren = aanbidden

adorneren = versieren, opschikken, optooien

adoubement = ridderslag

adpatruus = broer van betovergrootvader

adpendere = toebehoren

adpt = afk. enfant adopté, geadopteerd kind, adres te richten tot, aanwijzing adresseren aan (hen te)(zich)

adscriberen = toeschrijven, toe-eigenen

adscriptie = toeschrijving, bijschrijving

adscriptus glæbæ = een bij de grond gerekende, grondhorige, lijfeigene

adsercriptie = toeschrijving, beschrijving

adseribeeren = eigenen, toeschrijving

adsistent = justitiehelper, helper schout, ook: diender, soort veldwachter

adsistentie = bescherming, assistentie

adsisteren = identiteit bevestigen, aanwezig zijn bij

adstitit = was aanwezig

adstringeren = verbinden, dwingen, persen

adstructie = vastmaking

adstrueren = vast maken

adulatie = pluimstrijkerijen, verafgoden, vleien

adule(e)ren = pluimstrijken, vleien

adulta virgo = volwassen jong meisje

adulter = overspelig, echtbreker, echtbreekster, overspeler

adulterator = echtbreker, echtbreekster

adulteratrix = zie adulterator

adultère = zie adulter

 

adultereren = overspel bedrijven

 

adulterijn = uit overspel ontstaan, bastaard

adultérin ou adultérin = zie adulterijn

adulterinus = kind van ongehuwde vader en moeder

 

adulterium = echtbreuk, overspel

adultus = (bijna) volwassen

adumbrare = schetsen, tekenen

adumbrator = schetser, tekenaar

aduneren = verenigen, verzamelen

advanceren = vorderen

advans = voordeel

advena = vreemdeling

advenant = overeenkomst, bij gevolg, bij gelijke

advent = de tijd periode van 27 november tot 24 december, de laatste vier zondagen voor kerstmis

 

adventus spiritus sancti = Pinksteren

advers = tegenpartij

adversaris = wederpartij

adverse = tegenpartij

adverseren = tegenstreven, tegenstaan adverteren berichten, mededelen in ’t openbaar, waarschuwen, verwittigen

advertissement = waarschuwing, bekendmaking. ook: een beschrijving van de grond van de zaak inhoudend en die met rechtplaatsen bevestigd

advertissement = van regten een schriftuur waar in enige middelen en opmerkingen van rechten bijeen gebracht werden

advi(e)s = een goeddunken, aanraadt, raadgeving

advise(e)ren = beraden, bezinnen, verwittigen, kennis doen

advitivus = bruidsschat, (gegeven door een ander dan de vader)

advocaat = een rechtsvoorspraak

advocaat-diaken = zaakwaarnemer, beheerder of boekhoudend diaken

advocat = zie advocatus

advocatus = verdediger, advocaat, helper

advoce(e)ren = toeroepen, voorspreken, iemands woord doen, ook: pleiten door advocaat

advoe = pleitbezorger, voogd, gemachtigde

advoy = toestemming

advoyeren = toestemmen, bevestigen, van waarden houden, gestand doen

aeckervercken = met eikels vetgemest varken

aeder = opwellend water

aedes = huis

aedificie = gebouw, timmering

aedilis = kerkmeester, hoofdman

aedituus = kerkwachter, koster, klokkenluider

aedium = zie aedes

aedium = zie aedium

aefdochte = goot, open riool

aeger = ziek

aegidius = gillis, gielis, jellis

aegrescere = ziek worden

aegri = zie aeger

aegritudine quadam = door een of andere ziekte

aegritudinis = zie aegritudo

aegritudo(dinis) = ziekte

aegror(oris) = ziekte

aegroris = zie aegror

aegrotare = ziek zijn

aegrotavit = was ziek

aegroto = ziek zijn

aegroto per ... dies = na een ziekte van ... dagen

aegrotus = ziek

aegyptus = zigeuner

aelgrond = slijk, slijkgrond

aelhuis = vismarkt, huis waar de vis verkocht werd

 

aeloelt = zeer oud

aelput = gierput

aem = inhoudsmaat, 1 aem = 1/6 vat, ca 150 ltr.

aemcupe = kuip met een inhoud van 1 aam

aemketel = ketel met een inhoud van 1 aam

aemteut = maat voor vloeibare stoffen

aen = enen rechten iemand ’executeren ’ door panding aan zijn goed

aen-ende = bijzijn aanwezig zijn, bij zijn

aenbehorende = er toe behoren, er aan verbonden

aenbestaeijen = aanbesteden

aenbesterven = door erfenis (dood) in eigendom krijgen

aenbijten = aanvallen

aenboort = recht van vergadering

aenboortich = toekomend door bloedverwantschap

aenbrengen = van een hoffaert het uitschrijven en bekend maken van verplichte gang naar het gerechtshof

aendeelen = toebedelen, erkennen

aendensmout = eendenvet

aendonkeren = donker worden, vallen van de avond

aenerven = in het bezitstellen, nalaten, als erfenis ontvangen

aeneus = koperen

aengeboorte = bloedverwantschap, geboorterecht

aengelanden = aanliggende, belendende

aengelant = eigenaar van aanliggende, belendende percelen

aengevoordert = opgeëist

aengewendete = aangewende, geprobeerde

aenlandinge = aanslibben, aanwas van land door aanslibbing

aenleggers = eisende partij in een proces, degene die het geding aanspant

aenliggen = iemand opgedragen zijn

aenlopen = (enen) toekomen

aenrechten (enen aen iet) = iemand recht doen aan iets, hem daaraan eigenen

aenrechtinge = het gerechtelijke vonnis uitvoeren, ook: aanhouden of inbeslagname

aenroeren (aen iet) = betreffen

aenrueren (aen iet) = zie aenroeren

aensadt = aanzet, begin

aenschatten = bij executie toewijzen

aensech = beschuldiging

aenseggen = (enen iet aantijgen, ten laste leggen

aensetten = een document van bijvoorbeeld zegel voorzien

aensetter = eiser, eiseres in een geding

aensetteresse = zie aensetter

aenslach = het vasthechten, ook:: het punt, waar iets vastgehecht is

aenslaen = in beslag nemen

aensoeck = gerechtelijke aanmaning

aensoeken = gerechtelijk iets van iemand te verkrijgen, hem sommeren

aenspraecke = zie aensprake

aensprake e= is in rechte, aanklacht

 

aenspreken = een eis in rechte doen tegen iemand, iemand iets ten laste leggen. klager

aenstaen = aanhangig blijven, uitgesteld worden

aenstaender = aanstaande

aenstarken = zie aensterken 

aensterken = (enen iet) iemand iets ten laste leggen

aensterven = (enen. door erfenis iemands eigendom worden

aenstoot loyden = aan slijtage onderhevig

aensweeren = bij eed toe-eigenen, bv onder ede verklaren

aentale = aanspraak in rechte, eis, beschuldigen

aentale = beschuldiging

aentasten = (enen) aangrijpen, gevangen nemen

aentastinge = gevangenneming

aenticht = beschuldiging

aentiën = enen iets te laste leggen, aantijgen

aenvaen = in bezit nemen, aanvaarden, aannemen, beslagleggen op, aanhouden, aanvangen

aenval = het goed, dat aan iemand staande huwelijk krachtens erfrecht ten deel valt

aenvallen = bij erfenis ten deel vallen, bepaaldelijk aan een van de echtgenoten tijdens het huwelijk

aenvanc = het in bezit nemen

aenveert = aanvaard

aenvrouwe = grootmoeder

aenwalt = behartigen van een zaak voor een ander bij het gerecht

aenwedde = jaargeld

aenworpe = een persoon, in een gilde opgenomen zonder in de volle rechten en verplichtingen daarvan te delen

aenworpelinck = door het gilde opgenomen zonder de normale rechten en verplichtingen

aeolus = Griekse god van de wind

aequali gradu = in gelijke graad (van bloed- of aanverwantschap)

aequalis,-is = gelijk, van de zelfde leeftijd

aequipagie = uitrusting

aequiperen = uitrusten, uitreien

aequipollent = gelijkmachtig, even veel uitwerkende

aequiteyt = billijkheid

aequivalent = gelijkwaardig

aequivaleren = gelijk gelden, evenwaardig zijn

aequivocatie = woordspeling, gelijknamigheid, dubbelzinnigheid

aequum = recht, billijk

aequus = gelijk, rechtvaardig

aerarius = rentmeester

aerarius faber = kopersmid

aerarius veteramentarius = ketelmaker

aerchlisticheit = bedrog

aernum = Arnhem

aert = aarde

aertgat = landweg, weg uitsluitend bestemd voor toegang tot het bouwland

 

aertlant = bouwland

aertmate = graanmaat, 1 aertmate = 3,677 decaliter

aesluyden = makers en verzorgers van het aas

aessen = dienst, diensttijd

aestas = zomer

aestatis = zie aestas

aestimare = schatten

aestimeren = waarderen, schatten, waardig achten

aestivus = van de zomer

aestuare heet zijn

aet. = afk. aetatis, in de leeftijd van...

aetas = leeftijd, in ouderdom van

aetatis (suæ) = in (op) de leeftijd van...

aetatis annorum = in de leeftijd van...jaren

aetatis dierum = in de leeftijd van...dagen

aetatis hebdomadarum = in de leeftijd van...weken

aetatis horarum = in de leeftijd van...uren

aetatis mensium = in de leeftijd van...maanden

aetatis provectae = op gevorderde leeftijd

aetatis septimanarum = in de leeftijd van...weken

aeternitas = eeuwigheid

aeternitatatis = zie aeternitas

aeternus = eeuwig

aeu de la reine = reukwater

aevum = leeftijd, tijd

aextermijn = sterrenwichelaar

afbegeren = vergen, vorderen

afbernen = afbranden

afbesegelen (iet) = door een bezegelde akte afstand doen aan een recht

afbieden = afroepen, afkondigen

afboedelen = iemand zijn rechthebbende deel uit de boedel uitkeren

afbrant = verwoesting na brand

afbreker = iemand met geweld of list iets afnemen

afbroecken = een stukland afpalen, opmeten

 

afcnopen = afhandig maken, afnemen afsnijden

afcoemste = zie afcomste

afcoepen (iet) = aflossen

afcomelinc = nakomeling

afcomer = afstammeling

afcomste = afstamming

afcopen = vrijkopen, door afkopen vrijstellen

afdagen = dagvaarden ter zuivering of ontlasten van een met rente bezwaard goed

afdak = soort schuur

afdanken = eervol ontslaan

afdeelen = ontkennen

afdelen = kwijtschelden

afdoen (iet) = betalen, voldoen

 

afdoeningen = soort rekenkamer

afdrijf = (doen) werkzaamheden verrichten buiten de stadsmuren of plaats bijvoorbeeld zijn = weilanden of akkers buiten de gemeente hebben

afdrupen = stilletjes zich verwijderen

afeigenen = iets aan iemand ontnemen bij gerechtelijk vonnis

afeischen = rechten van iemand vorderen of hem opleggen

afetten = afgrazen

aff = te nemen over te nemen

affabele = goed om aan te spreken

affairen = handel, koopmanschap, bekommering

affameren = verhongeren

affcleppen = bij klokgelui iets afkondigen

affectatie = najagen, gretigheid

affecteren = behartigen, najagen, zeer begeren

affectie = genegenheid, hartstocht, toe neiging begeerte

affectioneren = toe neigen, beminnen

afferbott = schuld(in)vordering

affere = brengen, aanvoeren, ik heb gebracht

affes = afk. affaires, zaak, aangelegenheid, kwestie

affgaende = aftredende

affirmacie = iemand toezeggen achter de zaak te blijven staan

affirmatie = rechtsgeldige verklaring, bekrachtigen, bevestiging, betuiging, bevestigen = verzekeringen

affirmeren = verzekeren, bevestigen, betuigen, verzekeren van

 

affkennen = in rechte ontzeggen

affleggen = betalen

afflictie = kwelling, droefenis, hartzeer, lijden, verdriet

affligeren = neerslaan, kwellen

affluëren = toevloeien, overvloeien

affluivigen = overleden

affluxie = toevloeiing

affront = verkortingen, beledigen, hoon, eerroven

affronteren = verkorten, beledigen, verongelijken, honen

affschouwe = het schouwen, goedkeuren van iets dat gemaakt is

afftans = slecht uitziende

afganck = toegang naar een waterloop

afgrift = het afgraven

afhanck = zijbeuk van een kerkgebouw

afhendinge = afpaling van een erf

afhillen = afhouwen, bv door de beul afhakken van een hand

afkerven = afschrijven

afkleppen = bij klokgelui afkondigen

aflijvig = dood

aflijvig = worden (dezer wereld) overlijden

afliviheyt = sterven, overlijden

afluick = afsluiting tussen koor en kruisbeuk in een kerk

afpelsen = afranselen, afrossen

afrude = citroenkruid

 

afsceiden = laten varen, opgeven

afsceidinge = afpaling van een erf

afscheet = grensscheiding

afscriven (iet) = door het opmaken van een akte afstand doen van een recht

afsetene = noemde men de bedrijver die zijn land in een andere gemeente bewerkte

afsighen = schuin naar beneden lopen

afslaen = weigeren

afslaen (iet) = aftrekken, korten

afslag = mindering (bijvoorbeeld op de hoogte van een bijdrage)

afsliten (enen iet) = iemand bij vonnis het eigendom van iets ontzeggen ook: iemand tot een geldboete veroordelen

afsmijten = om het leven brengen, vermoorden

afstamming = filiatie

afsteekijzer = richtstaaf om de rooilijn af te zetten

afsteeklijn = richtlijn

afsteekpaal = piketpaal, jalon

afstervinge = overlijden

afstrijken = afsnijden, afscheuren van een strook stof

after = achter

afterbaces = zie achterbaecs

afterbliven = wegblijven, niet verschijnen, niet plaats hebben

afterdijc = zie achterdijck

aftererve = achter het huis gelegen erf

aftergelaten = nagelaten, achtergelaten

afterkamer = achterkamer

afterlaeten = nagelaten, achtergelaten

aftermontag = dinsdag

aftersonntag = maandag

afterstede = achterstallige schuld

aftersusterskint = zie achtersusterkint

afterwesen = zie achterwesen

aftich = wettig, rechtmatig

aftinitas = aanverwantschap door huwelijk

afverbot = afkondiging

afverdienen = van iemand te vorderen hebben voor bewezen diensten

afvluchtich = voortvluchtig

afwinnelijck = onteigenen, afnemen

afwinninge = gerechtelijk in bezit nemen, door gerechtelijke uitspraak weer in zijn bezit krijgen van een goed

agaso = ezeldrijver, stalknecht

agasonis = zie agaso

âgé = ouderdom, leeftijd, de jaren

âgé de ... ans = oud ... jaar

agenda = lijst van inkomen, uitgaande stukken meestal voorzien van een doorlopende nummering

agent = die voor iemand, iets uit te voeren aangesteld is, hof afgezant, zaakvoerder

 

agent municipal = beambte, ambtenaar

ager = akker

ager gandavensis = Sas van Gent

agere = doen , handelen, handel drijven

ageren = doen, verhandelen, in rechten handelen, dingtaal voeren

agger = dijk, wal

aggeris = zie ager

aggravatie = verzwaringen

aggraveren = overladen, verzwaren

aggreatie = behagen, toestemming

aggrediëren = aanvallen, aangaan, toetreden

aggreëren = behagen, toestemmen

aggresseren = aanvatten, aanvallen, invaren

aghste = achtste

aghter = achter

aghtinge = aandacht besteden aan

agieren = betogen, met woorden iets duidelijk maken

agil = snel, behendig

agitator = ezeldrijver, volksmenner, onruststoker

agittarius = hand- of voetboogmaker

agnaat = zie agnatus

agnaetinis = zie agnaetio

agnaetio = bloedverwantschap van vaderskant

agnat = bloedverwant van vaderszijde

agnaten = afstammelingen in mannelijke lijn

agnatus = naaste bloedverwant van vaderszijde

agnetentag = heilige agnes (21 januari)

 

agnitio = erkenning

agnitis = zie agnitio

agnomen = bijnaam

agnomiis = zie agnomen

agnosce(e)ren = erkennen

agnoscere = (kind) erkennen

agnovi = zie agnoscere

agnus deo Lam = Gods, beeltenis van een lam dat kruis vast houdt, paaslam

agoen = de doodstrijd, sterfuur

agreeren = consenteren

agressor = aanvaller

agrestis = boer

agri = zie ager

agricola = landbouwer, ook: heiligendag voor de landbouw, meestal 27 februari

agriculteur = landbouwer, boer

agrippina romanorum = Keulen

agrorum custos = veldwachter

agtbaar = achtbare

agtervolgt en nagekomen = nakomen en uitgevoerd worden

agtschleifer = barnsteenslijper

 

aïeul = grootvader

aïeule = grootmoeder

aïeux = voorouders

aiguillier = naaldenmaker

aiguiseur = slijper

aijsementsghelt = presentiegeld

aîné(e) = eerstgeboren (e), oudste

aischtag = as-woensdag

aitentag = feestdag van agathe (5 februari)

aker = koperen, ijzeren of blikken emmertje bij de waterput of regenton, zinken wateremmer

akker = bouwland

akker = lengtemaat, 1 akker = 7 mtr.

akker = oppervlaktemaat 1 akker = 0,05 ha

aks = strijdbijl

akte = een opgemaakt geschrift dat rechtsgeldig is

akte van weeserije = aanstelling van voogden voor minderjarigen

al of som = geheel of ten dele

alb. = afk. albus, ook: albs.wit, bleek

alba hebdomada = witte week, de week na Pasen

albator = bleker (van beroep)

albatricis = zie albatrix

albatrix = bleekster (van beroep)

albertijn = betaalmiddel, gouden munt genoemd naar Albert, aartshertog van Oostenrijk, in Nederland betaalmiddel van 1598 tot 1611

albertus = gouden munt, ook: albertijn genoemd

albertus rixdaelder = zie albertijn

albicerdo = zeembereider, zeemtouwer

albis (sepultus) = in het wit (begraven)

album amicorum = vriendenboek

album studiosorum = naamlijst van medestudenten aan een bepaalde universiteit, jaargenoten

alcmaria(e) = Alkmaar

alde = vader grootvader

aldenardum = Oudenaerde

aldenmoder = grootmoeder

aldentalven = van ouderdomswegen

aldenvalckenberch = Oud-Valkenburg

alderman = oudste

alias ... alias..., = ook: bekend als ... , bijgenaamd, oftewel
alibi = elders

alicarius = brouwer

aliënabel = wandelbaar, dat vervreemd kan worden

aliënatie = vervreemding

aliëne(e)ren = vervreemden

alienigenus = buitenlander, in den vreemde geboren

alienus = vreemd

alii = sommigen, anderen

 

aliisque per multis = en anderen krachtens velen

alimentatie = opvoeding, levensonderhoud

alimente(e)ren = voeden, de kost geven

alinck = geheel, gans

aling = geheel, volkomen

alio morbo = aan een andere ziekte

aliquid = een of ander, iemand, iets

aliquot = enige, een aantal

aliunde = van elders

alius = ander

allato nullo impedimento = zonder dat er een beletsel was aangevoerd

allatum = brengen, aanvoeren

allatus = aangebracht

alleensluydende = eensluidend, gelijkluidende

allegare = aanwijzen, afvaardigen

allegatie = aangebrachte, aanwijzing

allege(e)ren = voortbrengen, of in rechten bijbrengen, aanwijzen, in rechte beweren, als bewijs in een proces aanvoeren

allegieren = aanbrengen

alleluia clausum = 9e zondag voor Pasen aller heiligen katholieke gedenkdag (1 november), in de Griekse kerk de 1e zondagna Pinksteren

aller mannen fastnag = 6e zondag voor Pasen aller zielen = katholieke gedenkdag (2 november), of op zondag 3 november
aller zwölfboten tag = dag van de twaalf apostelen, katholieke gedenkdag, 15 juli

alleutier = eigenerfde

alliance = trouwring, huwelijk

alliance en or gouden metekrynck = gouden huwelijk

alliantie = bondgenootschap

allié = (bloed)verwant, familielid

alliëren = verbond maken

alligement = lastenverlichting

alligieren = zich beroepen op, verwijzen naar

alllegatus est pro patre = aangewezen is als vader

allodiaal = niet leenroerig

allodiale = goederen vrije en on-leengoederen, vrijhaven

allodium = vrij eigendom

alloy = muntstof 

alluderen = op spelen, het oog op hebben

allusie = inzicht op iets

almanac = jaarboekje. getijdenboekje

almanach = zie almanac

almanag z= ie calendier

almatike = bovenkleed met wijde mouwen

almende = een aandeel in de weiden, bossen en, viswateren

almisse = aalmoes

alostum = Aalst

alse men = recht als men criminele executie doet

 

alsoo = zo is het, zo besluiten wij...

alster = ekster

altare = altaar

altarista = kapelaan

altbüßer = schoenmaker

altbutzer = zie altbüßer

altehant = terstond, aanstonds

altenteil = lijftocht, beding van levenslange verzorging van degene die een boerengoed enz. overgeeft

alter = andere, tweede

alterà = die de dag daarna

alteratie = verandering, het veranderde

alterceren = betwisten, bedingen

altereren = veranderen, verwisselen

altermutter = overgrootmoeder

alternatijf = verwisseling, van het een om het ander, het een of het ander

altervater = overgrootvader

altflicker = zie altbüßer

altment = afk. aultrement

altmoerken = betaalmiddel van geringe waarde

altmutter = grootmoeder

altoos = als wel

altvater = grootvader, patriarch, stamvader

altvordern = voorvaderen, voorouders

alumna = pleegdochter

alumnum = leerling

alumnus = pleegzoon, student, scholier, zuigeling, pleegzoon, beschermeling

alutarius cerdo = zeemleer bereider, zeemtouwer

alute = van het begin tot het einde

ama = zie aam

amanuensis = schrijver, helper, klerk

amateur = liefhebber

amator = liefhebber, minnares, geliefde

amatrix = zie amator

ambacht = rechtsgebied met lagere rechtspraak onder het gezag van een schout, baljuw of ambachts = heerlijkheid

ambachtsbewaard-ers = het bestuur van de ambachtsheerlijkheid onder de ambachtsheer met
daarnaast nog de schout en het college van schepenen
ambachtsbrief = verklaring dat men zijn vak verstaat en bij een meester in een andere stad langer dan een jaar heeft gewerkt
ambachtsheer = het hoogste feitelijke gezag in een ambachtsheerlijkheid

ambachtslieden = kleine zelfstandigen die hun producten met hun handen en eenvoudige gereedschappen maakten. verkochten uit hun werkplaats / winkel

ambactiator = gezant, ambassadeur

ambages = omwegen, omreden

ambassade = bezending

ambassiator = ambassadeur

ambiëren = ergens na streven, verzoeken, vrijen, begeren

 

ambiguiteit = dubbelzinnigheid, dubbelduiding

ambiguus = zie: ambiguiteit

ambitie = manie, streven, begeerte, drift, neiging, woede

ambla = Ameland

ambo = beide (n)

ambo hic nati = beiden hier geboren

ambo parochiani (mei) = beiden van deze parochie

ambochtsknaep = handwerksgezel

ambochtsknecht = zie ambochtsknaep

ambochtsyser = gilde stempel

ambochtszegel = ambtszegel, gildenzegel

ambolt = aambeeld

ambtsketen = teken van waardigheid van ambt

ambubaya = badknecht, masseur

amde = afk. amende, (geld)boete, bekeuring

ame = inhoudsmaat voor vloeistoffen, ca 138 ltr.

amel = soort tarwe

amenda = vergoeding

amende = boete, straf

amens = krankzinnig

amentis = zie amens

amer = ijker voor inhoudsmaten voor vloeistoffen

amersade = oppervlaktemaat, 1 amersade = 1/6 gras = 0,066 ha.

ames = niemand

amica = zie amicus

amicabel = vriendelijk

amicables = goede mannen, scheidslieden

amice = vriend, goede vriend, vriendelijk

amicitia = vriendschap, gilde

amicus = verre verwantschap

amiger = wapenhulp, page, edelknecht

amijs = vriend, minnaar

amiragius = admiraal

amireus = zie amiragius

amita = tante, tante aan vaderskant

amita magna = zuster van grootouders aan vaderskant

amita major = zuster van overgrootouders aan vaderskant

amita maxima = zuster van betovergrootouders aan vaderskant

amitini = kind van een zuster

 

amitini magni = kleinzoon van zuster

amitinus = neef, zoon van amita (=tante)

amitinus magnus = achternicht, kleindochter van amita magna

amitinusa = nicht, dochter van amita (=tante)

amitinusa magnus = neef, zoon van amita (=tante)

amivadi = zie amivadum

amivadum = Amersfoort

ammann = burgemeester

 

ammasseren = vergaderen

ammeister = gildenmeester

ammelaken = tafellaken

amoliëeren = uitroeien, verdelgen

amortiseeren = het goed in een dode hand stellen, betekend niet overdraagbaar meer

amphibolie = dubbelzinnigheid

amphibologie = een twijfelachtige/ duistere reden

ampl. = afk. amplissimus, hooggeëerde

ample = breed, wijd, ruim

amplecte(e)ren = omhelzen, aannemen

ampli(ë)eren = verbreden, uitbreiden

ampliatie = aanvulling

amplieren = verbreden

amplificatie = de verbredingen

amplissimus = hooggeëerde

amplissimus dominus = hooggeëerde heer

ampul = meestal klein flesje voor fijne olie

ampularius = flessenmaker

amrl = afk. admiraal

amstela = Amstel

amstelodamensis = Amsterdams

amstelodami = te Amsterdam

amstelodamum = Amsterdam

Amsterdamse-voet = lengtemaat, 1 Amsterdamsevoet = 28,3 cm.
an of = (in vraagzin), voor

an niversarium = jaargetijde, jaardag, vaak de herdenkingsdag van een overledene

anachoreta = kluizenaar

anagram = omgekeerde letter volgorde, in Ned. Indië was het gebruikelijk om bij een onecht kind de naam van de vader in anagram te geven

anche = grootvader

ancheria = zie anker

ancilla = dienstmaagd, meisje

anclaghen = aanklagen

ancre = zie anker

ancxtene(e)ren = beangstigen

anderen daghes (des) = de volgende dag

anderlacum = Anderlecht

anderlinck = achterneef

anders worden dan te passe = zieker worden, sterven
andersweer = bloedverwant in de 2e graad, achterneef, kind van een volle neef of nicht

anderwollelaecken = ook anderwol genoemd, lakenstof gemaakt van wol van slechte kwaliteit

 

andriesgulden = gouden munt of penning met de afbeelding van de apostel Andreas, omstreeks 1420

angelorum festum = feestdag van de engelen, 29 september
angelot = munt 17e-18e eeuw, gelijk aan 108 stuivers, met beeltenis van aartsengel

angelstok = vishengel

 

angelus = gebed dat na het luiden van het angelusklokje wordt gelezen, meestal wordt ’s middags bedoeld

angewünschte kinder = geadopteerde kinderen

anglia = Engeland

anglice = in het engels

anglicus = Engels

angulus = hoek

anguste = eng, nauw

anheischig machen = zich verplichten, aanbieden

anhiligen = huwen, trouwen

anilis = bejaard

anima = ziel, persoon, een parochie van ...zielen

animadversie = aanmerking

animadverteeren = waarnemen, bevroeden

animam suo creator reddidit = gaf zijn ziel terug aan zijn schepper

animarum commemoratio = herdenken van de overledenen, 2 november

animeren = moed geven, aansporen

animeus = moedig

anker = inhoudsmaat, 1 anker = 1/4 aam, ca, 37,5 ltr, ook: vismaat ca. 50 kg. soms 30 kg

ankerkruis = beeltenis op een wapenschild in de vorm van een kruis met gespleten uiteinden

annalen = geschiedkundig verslag, in de betreffende periode geschreven, jaarboeken, tijdrekeningen

annalis = een jaar oud

annectereen = aanknopen, aanhechten

année bissextile = schrikkeljaar

annex = toegevoegd, aangehecht, bijgevoegd

annexeren = toevoegen, aanbinden

annexis = met bijbehoren

annexus = verbonden

annicheleren te niet doen

anniculus = slechts een jaar oud

 

annihileeren = te niet doen

anno = in het jaar

anno aetatis (suae) ... mo = in het, de jaar van hun leven

anno domini = in het jaar van de heer

anno eodem ut supra = in hetzelfde jaar als boven

anno passato = (in) het afgelopen jaar

annonarius = korenhandelaar

annorum = jaren, van ... jaren

annoteeren = aantekenen

annu-(s) (m) = jaar

annuarium = jaarboek

annuatim = jaarlijks

annueeren = toestaan, toewenken

annularius (faber) = maliënkoldermaker

annullatie = vernietiging

 

annulle(e)ren = vernietigen, te niet doen

annuntiatinis = zie annuntiatio

annuntiatio = maria boodschap, 25 maart

anonima = zie anonimus

anonimus = naamloos

anonymus = zie anonimus

ans = oppervlaktemaat, 1 ans = 1/12 pondemaat = 0.03 ha, ook: ...jaar (oud)

anschaffer = inkoper

ansmeren = moet geven

ante = voor (tijd), tevoren

ante diem pridie = eergisteren

ante merianus = zie ante meridiem

ante meridiem = voormiddag (s)

antea = vroeger, tevoren

antecessis = zie antecessor

antecessor = voorganger, voorouder

antedictus = voornoemd

antenatus = stiefzoon uit eerste huwelijk (meestal is de vader overleden)

antesignarius = sergeant-majoor

anticipatie = voorkoming voor de vervaldag

anticiperen = voorkomen

antidotaal = een verzoek gedaan om te voorkomen dat iemand niet onverhoord bezwaard wordt en alleen op het te kennen geven van partijen

antidotum = tegengift

antiecksnijder = beeldensnijder, ornamentensnijder

antijcdraeyer = kunstdraaier, houtdraaier

antijks = zie antijg

antijq = oud, ouderwets, snaaks

antinumptiale = voorhuwelijkse (voorwaarden)

antipatye = afkeer, weerzin

antiqueren = afschaffen, te niet doen

antiqui = voorouders

antiquus = (zeer) oud

antistes = pastoor

antlaßtag = witte donderdag, donderdag voor Pasen

antlaßwoche = stille week voor Pasen

antwerp = dam, opgeworpen grond tegen het water

antwoord met middelen = een schriftuur van een verweerderwaarin hij verscheidene redenen gebruikt om zijn beweringenwaar te maken en de eisen van de partijen van stuk tot stuk te weerleggen

 

anus = oude vrouw

anusus = zie anus

ao, (met boven treepje) = anno, in het jaar

ao1568 = afk. anno, in het jaar 1568

ap = afk. apres, na

apart = afgezonderd

apeert = onbeschaamd

apehesje = kinderkleding, ook: apenrokje

 

apelle(e)ren = noemen, in beroep gaan

apelleren = zie appellare

apengeter = kopergieter

apengießer = zie apengeter

apiarius = imker

apliq = afk. apostolique, apostolisch

apocha = kwitantie, kwijtscheldingbrief, handschrift

apocryph = verborgen, twijfelachtig, ongeregeld

apointieren = beredeneren

apoplexia = beroerte

apostaat = zie apostaet

apostaet = rebel, tegen spreker, afvallige, verloochenaar (niet willen kennen)

apostel = bode

apostille = beroepsbrief, kanttekening, naschrift, aanbeveling toegevoegd aan een petitie of memorie, vaak in de marge geschreven = apostille op de kantstrook getekende bescheid, en uiting op het verzoek

apostilleren = op de kantstrook aantekenen

apostolicus = pauselijk

apotecarijs = zie apothicaire

apothecarius = zie apothicaire

apothicaire = apotheker

appaiseren = bevredigen

apparent = waarschijnlijk, schijnbaarlijk, mogelijk, naar het schijnt

apparenté = aangetrouwd

apparentie = schijnbaarheid

apparitio domini = verheerlijking van de heer, 6 januari

apparitor = opzichter

appatissement = schatting, geldheffing

appeleerder = voorman bij de kerkenbouw

appeleren = aan roepen, te weten, een of meerdere getuigen

appelkruis = heraldisch figuur, bolkruis

appellare = noemen, in beroep gaan

appellatur = wordt genoemd, heet

appelleren = weerroepen, herkennen, herverzoeken

appelton = geijkte ton, vat voor meten van hoeveelheid appels

appendere = ophangen aan

appendix = aanhangsel, toevoegsel

appensement = dag van (het) beraad

appertinentiae = toebehoren, wat er bij hoort

applauderen = prijzen, toejuichen

applicatie = toepassing

applicatie = (bij) in aansluiting, vervolgens

appliceert = opleggen, aanlegen, zich sterk voor maken

appliceren = toepassen, ten propoosten (onderwerp van gesprek) brengen

applikieren = toevoegen

appoinctement = beslechting, uiting

appoincteren = bestemmen, iemand ergens bescheiden (ontbieden)

 

appointement = schikking in rechte, beschikking, vaak in de kantlijn vermelde beschikking op het verzoek

appointeren = beslissen, beschikken

apprehendatie = gevangenneming

apprehenderen = gevangen nemen, vrezen, duchten, in hechtenis, vast houden, vangen, aantasten

apprehensie = bevatting, begrijpen, hafte, hechtenis

apprehensio(nis) = gevangenneming

approbare = goedkeuren

approbatie = goedkeuring (door de overheid), bestemming, gestading

approbatio(nis) = goedkeuring

approbeerde = goedkeuren

approberen = goedkeuren, van waarden houden, toestaan, gestaden, betogen

approberen = zie approbare

approcheren = naderen, benaderen

appropriëren = zich toe-eigenen, zich toeschrijven, toekennen

appt = afk. appointement, salaris, bezoldiging, traktement

aprenderen = arresteren

aprës quíl a été donne lecture du présent acte de décës aux coparans à signé = na het voorlezen van de acte van overlijden aan de aanwezigen hebben zij met ons ondertekend

apricator = bleker

aprilis = april, van april

aprovechiëren = zich zich bevoordelen

apt = nut, bekwaam

apud = bij, in ... meestal gevolgd door plaatsnaam, voor

apud acta = voor ’t gerechte, wettelijk, bij volmacht

aqæductus = sloot, waterloop

aqua = water

aquensis = van Aken

aquilex = bronmeester

aquis granum = Aken

aquiten = bekende

ar(o)l(a)unum = Arlon

ara = afk. algemeen rijksarchief

arabilis = ploegbaar

arabilis terra = beploegbaar, bebouwbaar land

arator = landbouwer, landman

aratrorum faber = ploegenmaker

aratrum = ploeg

arausio = Orange (Frankrijk)

arbalista = schutter met slinger

arbeid = barensweeën, baring, moeite, ook: barensnood

arbiter = gekozen rechter, bemiddelaar

arbiters = scheidslieden, middelaars, goedemannen

archebisschop = zie archevêqué

archevêqué = aartsbisschop

archichancelier = aartskanselier

 

archichater = geneesheer, lijfarts

archidiaconus = aartsdiaken

archiduc = zie archidux

archiducem = zie archidux

archiduchesse = aartshertogin

archidux = aartshertog

archieffonds = een in dezelfde archiefbewaarplaats berustende groep gelijksoortige en/of verwante archieven

archiepiscopus = aartsbisschop

archigenes = geneesheer, lijfarts

archipincernarius = opperschenker

architrclinus = rentmeester

archivalium = archiefstukken

archvermoen = achterdocht

arckebouseeren = schieten met vuurroeren

arcketike = jicht

arcolarius = schrijnwerker

arcuarius = bogenmaker, arm- en voetboogmaker

arcularius = schrijnwerker

ardivicum = Harderwijk

area = erf, hofstede

arebeyer = arbeider, los werkman, pakkendrager

aremborst = zie armborst

aren = hun

arenaci = zie arenacum

arenacum = Arnhem, te Arnhem

arestant = beslaglegger

arfpacht = erfpacht

arg ende list (sonder) = zie argelist  

argelist (sonder) = (sonder) zonder arg ende list, te goeder trouw, zonder kwade opzet

argentarius = bankier, wisselaar

argentarius faber = zilversmid

argentorati = zie argentoratum

argentoratum = Straatsburg, te Straatsburg

argentum = zilver

argheid = ondeugd, slimme streek

arguatie = beknibbeling, twist-propoost (twist gesprek)

argueren = twistredenen

aricheyd = zie argheid

ariet fieff = land toebehorend aan een leen, achterleen

arithmetijcke = de kosten van tellen

arkeltoren = hangtorentje op een hoek van twee gevels

arm = wandkandelaar

arma(orum) = wapenen

armarium = arsenaal

armborst = handboog, niet draagbare grote boog

armborstier = boogschutter

 

armbosse = armenfonds

armbruster = handboogmaker

armelijnen = hermelijnen

armenproviso(o)r = lid en/of bestuurder van het armenbestuur of armenfonds

armgout = gouden armband

armiductor = schermmeester, vechtmeester

armiger = schildknaap

armijn bontwerk, hermelijnen

armille = armband

armkind = kind op de arm ten graven gedragen, tot ca. 1 jaar oud

armmeester = persoon belast met de armenzorg

armonie = zoet geluid

armonizeren = zoet geluid maken

armozijde = zie armozijn

armozijn = dunne zijde- of katoenachtige stof, veelal als voering gebruikt, soort tafzijde, taf

aromatopola = kruiden-, specerijhandelaar

arpen = lengtemaat

arr = afk. arrerage, lijfrente uitkering

arra = wellekom geld, godspenning

arrable = uit zijn verhouding getrokken, wat er niet toe doet

arrement = gedinggrond, het fundament waar het proces op gegrond is

arrepitius = bezeten

arrest = beslag, besluit, bezetting, bekommering, op iemands persoon, of tegoed, ook: het gewijsde en de besluiten van den rechter

arrest = wijsen, (by) uiterlijke recht doen, zonder dat men daar van vorder, of in hoger beroepen mag

arrestadia = achterstallige betalingen, beslagen

arrestant= vordering, arrestant, hij die beslag laat leggen

arrestbrake = ontvluchten, ontvreemden van in beslag

genomen goederen, uitbreken uit de cel

arreste = aanhouding, beslaglegging op goederen

arreste(e)ren = vast houden, in verzekering en bedwang

houden, bezetten, bekommeren, beslaan, benauwen, bedwingen, ingevolge een bevelschrift beslag laten leggen

arrestpenninck = handgeld

arrier = achteruit

arrière-grand-mère overgrootmoeder

arrière-grand-oncle broer van de overgrootvader of overgrootmoeder, vader van de oudoom of oudtante

arrière-grand-père = overgrootvader

arrière-grand-tante = zuster van de overgrootvader of overgrootmoeder, moeder van de oudoom of oudtante

arrière-neveu = achterneef

arrière-nièce = achternicht

arrière-petit-fils = achterkleinzoon

arrière-petit-neveu = achter-achter neef

arrière-petite-fille = achterkleindochter

 

arrière-petite-nièce = achter -achter nicht

arrière-vassal = achter leenman

arrière-vieillesse = zeer hoge ouderdom

arriveren = aan land komen

arrondissement communal = arrondissement van de gemeente

arsate = heelmeester

arsater = heelkunde

arsaterie = zie arsate

art = afk. article, artikel, opstel, verhandeling

art noch ergien = zonder bedrog of arglist

articulo mortus (is) = op het moment van sterven

articulus = moment, artikel, punt

artifex = ambachtsman, handwerksman

artifex loricarius = riemenmaker

artifex organorum = orgelmaker, orgelbouwer

artifice = kunsthandel

artificie = gekunsteld, onnatuurlijk, kunst

artificieel = kunstig, gekunsteld, kunstmatig

artl = afk. artillerie, geschut

artsene = artsenij

ascat = scheldwoord voor een (jonge) vrouw, slordige meid, luie vrouw

ascedent = dat wat opklimt of oprijst

ascendens = voorgaand, opgaand, opklimmend

ascendenten = voorouders, de ouders, hun ouders

ascenderen = opklimmen

ascensio domini = hemelvaart des heren, 2e donderdag voor Pinksteren

ascentie = een opstijging

aschermittwoch = woensdag in de 7e week voor Pasen

asem = adem

asichdoem(sch) = rechtspraak volgens het Aasdomrecht, vooral in Friese omgeving

asimuleren = veinzen

asnapium = Gennep

aspera = Asperen

aspiciens a longe = 1e advent

assator = kok, kok van de gaarkeuken

asschevyster = luiwammes

assecteren = navolgen, bejagen (streven naar)

asselijk = askleur

assequeren = bekomen, verkrijgen, vervolgen

asserens se nominari = die beweert te heten

asserere = beweren, bekennen

assereren = verzekeren

assertio = verklaring

assertione matris = volgens de verklaring van de moeder

assertionis = zie assertio

assertum = zie asserere

asserui = zie asserere

 

asseruit = heeft bekend

asserveren = behoeden, bewaren

assesseur = bijgevoegde, bijzitter

assessor = staat iemand terzijde, toegevoegd lid van het bestuur of moderamen

assidué = vlijtig

assiette = grondslag, grondslag voor de belasting

assigieren = belegeren

assignare = toewijzen, aanwijzen, machtigen

assignat = hij (zij) wijst aan

assignatie = schriftelijke opdracht tot betaling van een geldsom aan een derde, wissel

assigneert = bewijst

assigneren = toeschrijven aan

assinatus = gemachtigde

assindria = Essen (Duitsland)

assise = belasting, accijns, ook: het rechtsgebied/ ban waarin de assisen geldig waren

assisia = consumptiebelasting, onkosten bij openbare verkoping

associëren = vergezelschappen, met elkander verenigen

assopiëren = stillen, in slaap wiegen, sussen

assumeeren = aanvaarden, aanstellen

assumpti mariæ = Maria te hemelopneming, 15 augustus

assumptie = benoeming, aanneming, opnemen

assumptinis = zie assumpti mariæ

assumtie = bijneming, aanneming, toeneming

assureren = verzekeren

ast is = zo is het is

astans = zie astantes

astantes = de aanwezigen

astantibus = aan de aanwezige

astare = erbij staan, erbij zijn, aanwezig zijn

asteriet = opaal

asthma = astma

asthmate = door asthma

asthmaticus = astmalijder

astringe(e)ren = prangen, toeprangen, te samen dwingen

astronomische tekens aanduiding om kleuren in heraldiek aan te geven Zon = goud, Mars = rood, Jupiter = blauw, Venus = groen, Saturnus = zwart, Mercurius = purper

astructie = bewering

astrueren = opbouwen, aanbouwen, aantimmeren, tot een fundament stellen

asverwig = askleurig

aswoensdag = zie aschermittwoch

asyl = vrijplaats, schuilplaats

atache = aanhangsel, is een schriftelijk consent op ’t gene gedaan is, dat men aan enige stukken hangt, of daar bij voegt

atamita = zuster van oud-betovergrootvader

atavia = oud-betovergrootmoeder

 

atavunculus = broer van oud-betovergrootmoeder

atavus = oud-betovergrootvader

atelier = werkplaats

aterling = bastaard, uit ontucht ontstaan kind

athée = godloochenaar, ongelovige

atheist = god-vergeter, god-verlogener, godverzaker

atheïst(isch) = zie athée

atmatertera = zuster van oud-betovergrootmoeder

atnepos = zie atnepos

atnepotis = kleinzoon van achterkleinkind

atneptis = kleindochter van achterkleinkind

atpatruus = broer van oud-betovergrootvader

atque en âtre = haard, stookplaats

atrebatum = Arras (Frankrijk)

atribueren = zich doen mengen in een zaak

atroce = gruwelijk

att = afk. attestatie, attest, getuigschrift, verklaring, bewijs

attaché = geboeid, (vast)gebonden (aan)

attactum = bereiken

attaque = aanranding, ook: aanval, bestorming, uitval, overval

attaque à main armée = gewapende overval, roofoverval

attaque(e)ren = aanranden, aangrijpen, aanvallen

attediose = met vijandige bedoelingen

atteindre = bereiken, halen, komen

atteindre (55 ans) = (55 jaar) worden

attenant = aangrenzend, belenden

attenderen = aanvallen

attent = toehorend

attentaat = onderwind, bestaan tegen verbod

attentaten = feitelijkheden tegen het verbod van een rechter

attente = met aandacht

attente(e)ren = beproeven, onderstaan, ondervinden, ondergaan

attentie = toeluistering, aandachtig aanhoren

atterminatie = verlenging, uitstel

atterminatiebrieven = brieven van uitstel, om voor een zekeren tijd van zijn schuldenaars niet overvallen te worden

attermineeren = uitstellen

attestand = getuige

attestari = bevestigen, getuigen

attestatie = getuigschrift van lidmaatschap, verklaring, getuigenis

attestatio de morte = bewijsschrift van overlijden

attestatio de vita = bewijsschrift van leven

attesteren = getuigen, verklaren

attestor = betuigen

attinentia = aanhorigheid

attinentiae = toebehoren, aanhorigheden

 

attinentiarum = zie attinentiae

attingi = bereiken

attrape nigaud = boerenbedrog

attraperen = betrappen, achterhalen

attribuëren = toeschikken, toevoegen, toe-eigenen

attuli = brengen, aanvoeren, ik heb gebracht

au delà = het hiernamaals

aubépine = meidoorn, haagdoorn

auberge = herberg

aubergiste = herbergier

aucellator = valkennier

aucellatoris = zie valkennier

aucte = afk. autorite, gezag autoriteit, macht

auctionator = handelaar, die goederen veilt

auctor delicti = bedrijver van een misdaad

auctor gentis = stamvader van een familie

auctor(-is) = diegene die iets heeft veroorzaakt, rechtsvoorganger

auctoris = zie auctor

auctoriseren = machtigen, erkennen

aud = afk. audit, accountantsonderzoek, revisor

audience = (rechts)zitting

auditie = aanhoren, controleren

auditor = toehoorder, scholier, student

auditoris = zie auditor

 

audivit dominus = vrijdag en zaterdag na Aswoensdag

auermacher = uurwerkmaker

aues = afk. autres, ander

auffahrt = hemelvaart

aufgebote = huwelijksaankondiging, ondertrouw

aufugeren = ontvlieden, doorgaan, weglopen

aufwatter = kelner, opdiener

auge = trog, voe(de)rbak, drinkbak

augmenteren = vermeerderen

augst = augustus

augusta trevirorum = Trier

augusti = van augustus

augustijn = lengtemaat, 1 augustijn = ca 4,5 mm

augustin = kloosterling van de orde der Augustijnen, Augustijn, Augustines

augustus = 8e maand

aujour d’ hui = vandaag, heden, nu, heden ten dage

 

aula = hof

aulacum = tapijt

aulaeorum opifex = tapijtwerker

aulicus = van het hof, hoveling

aulmousnir = iemand die aalmoezen geeft of verdeeld

aumône = aalmoes, milde gave

aumônière = gordelbeursje

 

auré = gouddruppels

aurelia = Orléans (Frankrijk)

aureliae = te Orléans (Frankrijk)

aurifaber = goud- en zilversmid

aurifex = zie aurifaber

aurifodinarius = goudgraver

auriga = voerman

aurore = dageraad, morgenstond, morgenrood, oranjegeel, goudgeel

ausgehender monat = de tweede de helft van de maand

ausgeher = bode, voorbode

auspice = op gezag van

australis = zuidelijk

auszahler = betaalmeester

autaer = altaar

autem = echter

autentijkelijk = naar waarheid

authentijcq = bekrachtigt, geloofwaardig, het eerste ontwerp

authentique = rechtsgeldig

authentiquement = zie authentique

authentiseren = bekrachtigen, krachtig maken

authorisatie = machtiging, toestemming, bekrachtiging, last, volmacht

authoriseren = machtig maken, gezag geven

authuer = maker van een geschrift

autment = afk. autrement, anders, niet erg

autographum = eigenhandig vervaardigd stuk, dus geen kopie of afschrift, grondschrift, eigenschrift, grondtekst (die later vertaald is)

automne = herfst

autre part = aan de andere zijde

auts = afk. autres, anderen

autumnalis = van de herfst

autumnus = herfst

auxilie = hulp

av. = afk. avant, voor

av. J. C. = afk. avant Jésus Christ , datum, ... voor Jezus Christus

ava = grootmoeder

avagaar = handboor met knop aan bovenzijde

avancement = vordering, bevordering

avanceren = vorderen, bevorderen

avant l’ aurore = voor dag en dauw

avantage = voordeel

avec la promesse de mariage = met de belofte dan te trouwen

avenant = evenredigheid

avent = oven

aver = om, over

avergegeven = gerechtelijk overgegeven

averghegheven = overeengekomen

averoud = overoud

 

avers = afkering, tegenpartij

averse = regenbui, stortbui, plensbui

averse orageuse = onweersbui

averseeren = tegenstreven,tegenstaan

avetronc = onecht kind

aveu = bekentenis, erkenning, het bekennen, ook: toestemming, medeweten

aveugler = blind maken

aveux = zie aveu

avi = grootouders

avia = zie ava

avia = zie avi

avitus = van grootvader, voorvaderlijk

avoceren = afstemmen, ontraden

avoine = haver

avond = de dag vóór het feest. bv de korstavond is 24 december

 

avondbedinge = avondgebed

avondmaaltje = kerkboek speciaal voor het avondgebed

avont = vanavond

avontclocke = tijdstip waarop allerlei verbodsbepalingen in werking treden, ook: wanneer de stadspoort gesloten werd

avontlicht = poortklok

avontuir = geval

avousen = op iemand gezondheid drinken

avril = april

avuncula = tante van moederszijde

avunculus = oom van moederszijde of zwager der zuster

avunculus magnus = broer van grootouder aan moederszijde

avunculus maior = broer van overgrootouder aan moederszijde

avunculus maximus = broer van betovergrootouder aan moederszijde

avus = grootvader

avus plur avi = grootvader, grootouders, voorouders

avys = waarschuwing, advies

aweit = wachtpost, wacht, schildwacht, nachtwake

ax(el)el = Axel

axioma = een gemene regel

ayer = eierenhandelaar

ayeul = grootvader

az. = afk. azuur, in heraldiek de kleur blauw ook lazuur genoemd, vaak ook als bl. afgekort

azen = voeden, voldoen

azur = azuur

'

B

B = afk. begraafregister

B. = afk. bandboekdeel

b. = afk. baptisatus, gedoopt, gedoopte

b. = afk. boisseau, geheimhouden

B.L. = afk. benevole lector, welwillende lezer

B.M. = afk. Beatae Memoiae, zaliger gedachtenis

B.M.V. = afk. Beatae Mariae Virginis

b.p. = afk. baptizatus parocho, gedoopt door de pastoor

b.s. = afk. baptizatus sacellano, gedoopt door de kapelaan

ba.roen = baron, is een "ghenooten of banreheren"

baa = neus snotneus, druipneus

baad = bode

baaierd = herberg, ook: passantenhuis voor vreemdelingen die behoeftig waren

baaierdboef = landloper, zwerver

baak = vuurtoren

baander = baanspinner lijnslager in een touwslagerij

baanderheer = ridder met het recht om onder eigen banier (vaandel) vazallen aan te voeren

baanrots = zie baanderheer

baar = teken in heraldiek, linker -schuinbalk

baarkind = kind ten graven gedragen op een baar, ca. 1-12 jaar oud

baarlyk = in eigen persoon

baarsgewijs = teken in de heraldiek, in de richting van een linkerschuinbalk geplaatst

baas meester

baay = grof wollen stof

babijn = garenklos

baccalaureus = geleerde, academici, (de laagste graad)

baccorf = broodmand

bacexcijns = cijns geheven over het bakmeel voor brood

bachten = achter

bachtenbliven = achterblijven

bachwaerdich = zie bacwaerdich

baciser = wafelijzer, braadpan

back = kuil onder watermolenrad, voorste afdeling van een diligences

backe = baksel

backenslaen = oorvijg geven

backerheghe = zie backerige

backerige = bakkersvrouw

backerscool = houtskool, hout in een bakoven

backershuus = bakkerij

backijser = ijzeren bak- en/of braadpan

backiser = zie backijser

backousen = soort broek

bacovens = bakoven

bactoereye = bakhuis

bacvonnis = vonnis gewezen zonder aanwezigheid van de partijen

bacwaerdich = die aan zijn verplichtingen niet voldoet, juridisch gezien

bacwaerdich = hij die in gebreke blijft, hij die niet aan zijn verplichtingen in rechte voldoet, die niet op de dage verschijnt

bacwaerich = zie bacwaerdich

bacwarich = zie bacwaerdich

bacwoordich = onwaar, niet ter zake doende

badden = baden

badenkemken = weiland voor de paarden van de bodedienst

baderie =  badestove

badestove = badhuis

badigeonneur = witkalker

baduhennae lucus = Veluwe

baduit = inhoudsmaat, 1 baduit = 1/4 kan en ca. 0,4 ltr. voornamelijk in Noord. Brabant

baecvleesch = varkensvlees

baeicamer = badkamer

baeicupe = badkuip

baelge = slagboom, hek, paalwerk. ook: een als plein afgezette plaats

baelgie = voogdij, rechtsgebied van een landsheer

baemesse = feestdag van St. Baafs, 1 oktober

baenroodse = zie banreheer

baer = bloot, naakt, ook: baring, verlossing, heraldiekteken, linker schuinbalk in een wapen, geeft meestal bastaard aan, ook: (lijk)baar

baerachtich = zwanger

baercleet = lijkkleed

baerdbecken = scheerbekken

baerde = bijl

baerhuus = huisje waar de lijkbaar in werd opgeborgen

baerschuldich = kennelijk schuldig, volkomen als schuldig erkend

baersen = ter wereld brengen

baert = het baren, ook: gezichtsbeharing

baertmaker = zie baertmakere

baertmakere = barbier, aderlater, heelmeester

baertscherer = zie baertmakere

baertse = bijl

baerweder = storm, zeer slecht weer

baes = patroon van een werkman

baevenverhaelde = bovenvermelde

baeykijn = baaien kledingstuk

baffen = blaffen

bagage = reistuig

Bagalosum = Bakel

bage = kostbare ring, ook: kostbaarheden

baggaerden = baggeren, uitbaggeren

baggaertsvat = emmer om bagger te scheppen

bagge = gouden sieraad

baggele = biggetje

bagijn = zie beghina, ook: kindermuts

bagine = bagijn, lekenzuster van een vrije ’geestelijke’ orde

bagne = strafkolonie, inrichting voor dwangarbeid, deportatieoord

bague = (vinger)ring

baguette de sourcier divinatoire = wichelroede

bagynmeester zie bagynmeister

bagynmeister = begijnmeester, opzichter/ ambtenaar belast met toezicht over een begijnhof

baharren = kind baren

bahut = boerenkast

bahuut = grote koffer, meestal met leer overtrokken

bail = wijze van beheer van de heerlijkheid (gebied)

baill = afk. bailliage, baljuw-, drossaardzaken

baille = zie balie

bailli = baljuw, drost, drossaard

bailliu ende schout = baljuw en schout

baiulus = besteller, drager, bode

bajulus = zie balie

bak = graanmaat, 1 bak = 1/4 mud, = 4 spint, ook: soms 1/4 hl., ook: 1/8 deimt. ook: turfmaat, 1 bak = 3000 ltr.

bakaker = koperen, ijzeren of blikken emmer bij de regenton

bake = (levend) varken, ook: gezien geslacht varken, zijde varkensvlees

bakelaar = laurier

bakelaarkruut = laurierbladeren

bakelaerbloem = zie bakelaar

baken = bakken

bakenspec = varkensspek

baker = bakker

bakermand = langwerpige mand of houten bak

bakermat = zie bakermand

bakersfooi = 3 stuivers

bakevlees = varkensvlees

bakkersstoof = steenbakkers oven

baksjen = oorveeg

balade = gedicht waarvan de laatste strofe begint met een opdracht aan de prins

baladeuse = kar

balance = wegen, vergelijken

balancemeester = waagmeester

balanceren = balans, weegschaal, evenaar

balc = houten balk, zoldering, dakbalk

balch = balg

balchhont = wachthond, waakhond

balcknoot = draagsteen onder een balk

balcsteen = oplegsteen voor een draagbalk

bald = spoedig

bale = dansen

balgen = ruzie hebben, vechten

balger = vechtersbaas

balie = inhoudsmaat, 1 balie = 2 ton ook: tobbe, kuip, mand

baliemand = grote platte vierkante mand, voor linnengoed en kleren

balistarius = handboogmaker, boogschutter

baliu = zie baljuw, komt ook voor als baeliu, baelju, balgu

baliuwinne = baljuwsvrouw

baljuw = landvoogd, landdrost, ambtenaar, door de landsheer met de rechtspraak in een zekere streek belast rechter in het algemeen. In heerlijkheden met hoger, middelbaar en lager
gerecht was een baljuw de rechtstreekse vertegenwoordiger van de heer

baljuw = ook: die over het halsrecht en de straffen van de misdaden aangesteld is

baljuwschap = ambt van een baljuw, rechtsgebied van een baljuw = verdeeld in schoutambten, bevolking
in het rechtsgebied van de baljuw

balk = heraldiek teken, dwarsbalk

balle = kaf

ballenbinder = inpakker, emballeur

ballerigghe = danseres

ballijncbouc = boek waarin aantekeningen van veroordeelde misdadigers en hun straf

ballinc = gerechtelijke brief met volmacht voor executie van de straf of vonnis

ballinchuus = huis voor het opsluiten van de "bannelingen"

 

ballist = wapen in de middeleeuwen

ballius = opperrechter, landvoogd, grafelijk ambtenaar, hofmeester, baljuw, regent

ballivus = zie ballius

balmont = slechte voogd

balnetator = badmeester, houder van een badinrichting, scheerder, barbier, kapper

balsane = windvaan, windwijzer

Bamestra = Beemster

ban = rechtsgebied, rechtsdistrict, ambacht, ook: veroordeling, verbanning als straf, afkondiging van gerechtelijke handeling

banboec = register of boek met de optekening van de namen en begane misdaden

banck = zie bank

banckrechten = rechten zoals zij in het bankgebied gelden

banclock(e) = de klok, waarmede het stedelijk bestuur de burgerij samenriep, om haar hun bevelen of verordeningen kenbaar te maken

bancstede = een plaats op de ...banken, door een burger gepacht om zijn waren te koop te stellen, ook: een plaats in een kerkbank, waarop het recht eveneens gekocht werd
band boekdeel, ook: omvangmaat van riet, dikke bos = 33 cm., dunne bos = 24 cm.

bandach = rechtsdag

bandage = ijzeren wielband

bandelier = draagriem voor geweer

banderol = vlag of wimpel aan een lans, vaak met opschrift

banderolle = vlag, wimpel

bandijc = een belangrijke dijk, welke gerechtelijk geschouwd werd, waarop een dwang voor onderhoud rust

bandinc = de formele rechtzitting, terechtzitting waarvoor alle dingplichtige worden opgeroepen

banditen = ballingen

bandsgewijs = heraldiekteken, geplaatst in de richting van de rechterschuinbalk

bandyt = uitgebannen, balling

banent = beemd, weiland

bangenoot = medelid van een schepenbank

banier = soort vlag aan een stok

baniken = copuleren, neuken

baninge = beschuldigd van moord

banistiek = vlaggenkunde

bank = pijnbank

bankerot = failliet

bankert = onecht kind

banmeester = libelmeesters, een raadslid, bevoegd tot het uitbrengen van een / besluit over een rechtszaak, door het geestelijk gerecht bij de raad aanhangig gemaakt

banmolen = dwangmolen, verplicht te gebruiken molen

bannaliteit = verplicht gebruik van de banmolen

banne = het gedwongen gebruiken van de molen, ook: begrensd rechtsgebied

bannen = vonnissen, verbannen als straf, ook: plechtig bijeenroepen

bannen (enen) = in den (kerk)ban doen

bannerheer = ridder met het recht om onder eigen banier (vaandel) vazallen aan te voeren

banni = verbannen

bannich = zie bannen

bannir = zie banni

bannissement = verbanning, ballingschap

bannum = behorend tot de banne, gedwongen gebruik van bijvoorbeeld de molen, bakoven

bannus = (huwelijks -) afkondiging

bannus actis = na de (drie) afkondigingen

banoven = bakoven, waar verplicht gebakken moest worden, dwangoven

banpanhuus = brouwhuis, verplicht te gebruiken brouwerij

banqueroetier = bankbreker

banquier = bankier

banregister = register van gecensureerde lidmaten

banreheren = bezitter ener geheel van de landsheer onafhankelijke heerlijkheid

banst = ronde korf van biezen of stro

banthont = kettinghond voor bewaking van het erf

banues = snotneus

banwerc = verplicht werk voor de gemeenschap waar men voor werd opgeroepen

bap = afk. baptisatus, de gedoopte

bapirifex = papiermaker

bapt = afk. baptizatus gedoopt

baptême = doop, het dopen, doopsel

baptisabatur = hij is gedoopt

baptisare = zie baptisata est

baptisata est = zij is gedoopt

baptisati sunt = zij zijn gedoopt

baptisatus = de gedoopte, gedoopt

baptisatus a ministro haeretico = gedoopt door een ketterse bedienaar

baptisatus est = hij is gedoopt

baptisavi = ik heb gedoopt

baptiseeren = naam geven, dopen

baptiseren = zie baptiseeren

baptisma = doopsel

baptismate necessitatis = door de nooddoop

baptismatis = zie baptisma ook: van de doop

baptismum = doopsel

baptismum necessitatis = nooddoop

baptismus = zie baptisma

baptista = zie baptizator

baptista (Johandes de doper) = Johannes de doper, 24 mei

baptiste = doopsgezind

baptizare = zie baptisata est ook: dopen

baptizatio = dopen, wassen

baptizator = de doper

baptizatorum = van de gedoopten

baptizatus = gedoopt, afk. bapt.

baptizavi = ik heb gedoopt

bar = arm, naakt

barb = afk. barbie, kapper, soms heelmeester

barbacane = schietgat

barbaren = die kwaad spreken

barbaricarius = zijdewerker, zijdewever

barbaricius = zie barbaricarius

barbaricus = zijde -naaister

barbarius = dorpsbarbier, heelmeester

barbitonsor = kapper

barde = brede bijl, aan twee zijde snijdende strijdbijl

bardezaan = kleine hellebaard, wapen op lange stok

bare = (in) opgebaard

barech = hooiberg

baren = kind krijgen, ook: lijk op lijkbaar leggen

baril = vat, ton

baril de poudre = kruitvat

barillier = keldermeester

barlebaen = benaming voor de duivel

barm = berm, rand langs een weiland, trekpad

barmhertich = lief, best

barnen = branden

baro = vrijheer, ook: vaak baron

baron = vazal van de koning, die in zijn baronie het gezag namens de koning uitoefende

baronet = Engelse adellijke titel

baronia = het gezagsgebied van de baron

baronie = zie baronia

Baronis = zie baro

barre = staaf, stang, balk

barre du tribunal = balie

barreau = tralie, spijl, vensterstang

barreau de fer = ijzeren staaf

barrière = hek, spoor, slagboom, versperring, poort

barrique = okshoofd (200 à 250 liter) vat, fust

bartenhauer = hellebaardmaker

bas côté = zijbeuk bij kerk

base = nicht, dochter van oom of tante

baselaer = lang scherp mes, dolk

Basilea = Basel

basse cour = hoenderhof

bassen = blaffen

bastaardbalk = heraldiekteken, schuinstaak, gebruikt als teken van een bastaardkind

bastaerdinne = vrouwelijke bastaard

bastaert = zie bastard

bastaertbroeder = buiten de echt geboren broeder

bastaertkint = buitenechtelijk kind

bastard = onechteling, speelkind, aterling, illigitiem, onwettig, niet uit een wettig huwelijk geboren kind onechtkind, kind van niet gehuwd paar, in onecht geboren

bastardengoet = bezittingen door bastaarden nagelaten

bastoen = heraldiekteken, schuinstaak, ook: wandelstok

Bastonia / Bastonacum = Bastenaken, Bastogne

bat = verklaarde, er op wijzen, ook: beter

bâtard = bastaard, onecht

batave = in het Nederlands

Batavoburgium / Batavorum = Batenburg

Batavorum insula = Betuwe

batavus = Nederlands

batement = vermaak, toneelvoorstelling

baterleinmacher = rozenkransmaker

batist = zie batiste

batiste = kamerdoek

batl = afk, batallon, groot aantal, troep soldaten

baudekijn = lijkwade, lijkkleed

bavomisse = 1e oktober

bay = roodbruin

bayen = baden, zwemmen

bazuin = heraldiekteken, hoorn

bbdr = afk. bombardier, stenenkogel gooier

Bd = afk. op huw. akte, bruid

be. = afk. bekaagde

bearvet = zie beerft

beatae memoriae = afk. b.m. zaliger gedachtenis, overledenen

beatus = heilig

beau fils = stiefzoon, schoonzoon

beau frère = zwager

beau père = schoonvader, stiefvader

 

beaux parents = schoonouders

beaux-enfants = aangetrouwde kinderen

beboeseminge = leveren van bewijs van verwantschap

becalengeren = een eis in rechte tegen iemand instellen

beced(e)elen = een akte van iets opmaken

becharius = emmermaker

beckeneel = helm

beckenele = helm bestaande uit ijzeren of stalen kapje en een beweegbaar vizier

beckenschlager = ketelsmid

beclach = eis in rechte, aanklacht, iemand wegens een misdrijf aanklagen

beclaechde = aangeklaagde

beclaecht = reden van beklag, ook: punt van beschuldiging

beclagen = iets in rechte aanspreken, een recht op een zaak beweren

becommeren = lastig vallen, aanhouden

becoren = (enen van iet). het constateren van de overtreding van een keur door de daartoe aangestelde personen

bedaagd = bejaard

bedagen = dagvaarden

beddebuur = matras

beddecleet = sprei

beddegenoot = echtgenoot

beddegescheit = scheiden, ontbinden van het huwelijk

beddekwast = tot in het bed afhangend koord om zich op te richten

beddepotte = pispot, waterpot

bedder = bedelaar

beddescheyde = beddenplank

beddescult = vervullen van de huwelijksplicht

beddetol = belasting op beddengoed

bedding = bed met wat er bij hoort

beddinge = beddengoed

bede = zie bidden

bedebrief = poorterbrief

bedellus = gerechtsdienaar, beulsknecht

bedelofte = gelofte

bedied = verklaring, uitleggen

bedieden = zie bedied

bediepen = in een getuigenis aanduiden

bediet = verklaring, uitleggen

bedorven = gestorven, verloren, gedood, ook: diep ongelukkig

bedrach = bewijs van iemands schuld

bedrachte = zie bedrach

bedragen (enen of iet) = het bewijs van iemands schuld leveren

bedragenisse = uitkomst van gerechtelijk onderzoek

bedrif = bedrijf, zaak

bedriven = verrichten

bedtgescheyd = ontbinding van een huwelijk

bedtsplancken = zijkanten van een bed of bedstee

beduir = zie baduit

beduit = inhoudsmaat, 1 beduit = 1/4 kan en ca. 0,4 ltr. Voornamelijk in Noord-Brabant

bedwingen = dwingen, noodzaken

beenstukken = ijzeren beenbekleding

beer = heraldiek teken, in de vorm van een beer, zowel zittend, gaand of staand afgebeeld

beerft = een kind hebben van de persoon met wie men getrouwd is

beersteker = sekreetruimer, beerput opruimer, strontton ophaler

beestelijc = beestachtig, dierlijk

beesten op iet slaen = beesten op een perceel grond doen grazen

beestschutter = die het vee van anderen opsluit, om schade aan zijn land te voorkomen

beestsijs = de accijns, betaald door de koper van een stuk vee binnen de stad, ook: een buitengewone belasting op het vee

beestsys = zie beestsijs

begängnis = rouwplechtigheid met lijkrede en het voorlezen van de personalia in de kerk, ook: stoffelijke giften schenken

begavet = aangetast door de pest

begeeren = verlangen, verzoeken, vragen

begeerende = wil hebben

begeert = willen

begerende = verlangende

begever = persoon die het recht had een pastoor of predikant te benoemen

begeving = het schenken van een ambt

begevingsrecht = zie begeving

beghina = begijntje, weduwe, ongehuwde vrouw

begien = bekennen, verklaren

begijne = zie beghina

begina = zie beghina

begine = zie beghina

beginlijck = aanvankelijk

begorden = zwanger gemaakt, bevruchten

begrafenislepels = geschenk aan dragers en nabestaanden, meestal voorzien van naam en datum van geboren en overlijden, bij Friese begrafenis

begraven = ter aarde bestellen, ook: een gracht graven

begroten = zie begrotinge

begrotinge = vergoeding, schadeloosstellen

béguine = begijn(tje)

behalden = behouden

beheimen = ommuren, van een omheining voorzien

behenden (iet) = omheinen

behoevichen = behoeftige

behoudelijck = met uitzondering van

beidje = hemdsrok, gedragen tussen hemd en bovenkleding

beierman = klokkenluider

beilager = huwelijk

beisasse = inwoner van een stad zonder de volle burgerrechte

beiwoner = inwoner van een stad zonder burgerrechten

bekaid = stervende

bekalengiren = eis in rechte tegen iemand instellen

beke = beek

bekemacher = kuiper

bekennen (iet) = erkennen, een schuld of een verplichting in rechte erkennen

bekennen en de betughen = verklaren en bevestigen

bekenninge = onderzoek, gewoonlijk het gerechtelijk onderzoek in een zaak bekeuren een wettelijke verordening opleggen

beklemakte = akte van de beklemde pacht d.w.z. het land waarop het beklemrecht rust. Het altijd durend erfelijk recht op het gebruik van iemands anders toebehorende grond of landerijen met daarop het huis c.a. van de gebruiker

bekoeren = zie becoren

bekomen = verkregen

bekommen kennisse = te berichten, bericht ontvangen

bekwelen = zie bekwinen

bekwinen = betreuren

beladen = heraldiek uitdrukking, een schild is beladen met bijvoorbeeld lelies, rozen, dieren, etc.

belangende = vanwege

belasten [ (iets met iets) bezwaren

belegen hebben = als belendingen hebben

belegherthede = ligging

beleidinge = bezichtiging, schouwing (van beken, waterwegen), ook: bewijs

belendinge = aangrenzend pand of land

belenen (enen iet) = iets in belening geven

belengen (iet) = achterhalen, bereiken

beleth off inspraecke = verzet tegen het huwelijk hebben

beleven nakomen, naleven

belfort = toren, belangrijk gebouw met toren

belfroot = zie belfort

belgen = zie balgen, ook: boos worden

belgice = in het Nederlands

Belgicus = Nederlands, Belgisch

Belgium = Nederland, België

Belgium Novum = Nieuw Holland, New York

belidinge = zie: beliïnge

belief = wil, bevel, goedkeuring

beliefnisse = verlof

beliefte = verlangen

beliën = erkennen, (bepaaldelijk in rechte.) van daar, ook: beloven

beliën (iet) = een geldschuld in rechte erkennen, een vroeger onderhands gesloten contract voor de rechter erkennen, ten einde het bewijs daarvan later te vergemakkelijken

believinge = goedkeuring

belijden = dulden

beliterije = bedelarij, schooieren

belle fille = schoondochter, stiefdochter

belle mère = schoonmoeder, stiefmoeder

belle soeur = schoonzuster

bellisier = drinkgeld

beloofnisse = betalingsbelofte

belven = zie beliën

bem. = afk. belle-mère, schoonmoeder

bemanen = vonnis eisen

bemd = beemd, veld

bemerkt = van een handmerkteken voorzien

ben = viskorf

bend = gilde

bendeeren = samen spannen, een bende vormen

benedicere = zegenen

benedicta = zondag na Pinksteren

benedictio = (huwelijks) inzegening

bénédiction nuptiale = kerkelijke inzegening van een huwelijk, huwelijkszegen, het zegenen

benedictionis = zie benedictio

benedictum = zegenen

benedixi = zie benedictum

benefacere = schenken

beneffen = evenals, eveneens

beneffens = alsmede

beneficatus, beneficiarius = priester die de inkomsten van een beneficie geniet

 

beneficentie = mildheid, weldaad

beneficie = een weldaad, voordeel, een proeve voorrecht, ook: inkomsten uit kerkelijke goederen

beneficie van inventaris = voorrecht van boedelbeschrijving, de erfgenaam is niet verder aan de schulden van de boedel gehouden, dan dat de goederen van de overleden mogen toereiken

beneficie(e)ren = weldoen, verbeteren, goed doen

beneficien = (van recht) gunsten, voorrechten

beneficium = inkomen van een geestelijke, weldaad, voorrecht

beneficium abstinendi = het recht van de kinderen om de erfenis van hun vader te weigeren

beneficium cerendarum actionum = het recht om voor betaling van de schuldeiser verly van het recht te vorderen, dat de schuldeiser op de medeborgen heeft

beneficium discussionis = voorrecht de vordering te mogen betwisten

beneficium divisionis = het recht om de schuldsplitsing onder de borgen te verzoeken

beneficium excussionis =goed-verkoping, uit schulding

beneficium inventarii = voorrecht van boedelbeschrijving

beneficium inventarii = een erfenis onder voorrecht van boedelbeschrijving aanvaarden, als de schulden uit de
baten betaald kunnen worden

beneficium ordinis = voordeel van aanspreekorde

beneficium ordinis excussisonis = het recht van een borg om een schuldeiser af te keren (houden), zolang tot dat hij de

saeckweldige (zaak beslaglegging) heeft uitgewonnen

benevole lector = welwillende lezer

benevolentie = zie benevolus, ook: goedwilligheid

benevolus = welwillend

benigniteit = goedertierenheid, gulhartig

bénitier = wijwatervat, spaesvat

benne = ruif, mand

bennenmacher = kinderwagenmaker, mandenmaker

benoemt = opgesomd, gespecificeerd

benooteeden = iemand een eed opleggen

beperelt = versierd met parel

bepijnen = zorgvuldig

bepokpet = pokdalig

beputten = de grenzen aangeven met putten, kuilen of palen

ber = afk. december =10e maand van het Romeinse jaar, (dat begon op 1 maart), vaak aangeduid met een "X", ook: afk. baron

beraaien = beraden

beraden (iet) = iets overwegen

beraet = overlegging, het beraad, van het overwegen van de rechtsvraag door schepenen in de schepenkamer na afloop van een zaak in de vierschaar vóór het vellen van het vonnis

bercarius = schaapherder

berch = spits toelopende zijde van een dakvenster

berchaen = patrijs, veldhoen, korhoen

berchhynne = patrijs, korhoen

berckier = schaapherder

Bercomum = zie Berzizoma

berd = plank

berdiel = bordeel, huis van lichte zeden

bere = stormram, ook mannelijk varken, beer

berecht = geborgen

berechtcamer = rechtszaal

bereen = besprongen en daardoor zwanger geraakt

bereklauw = heraldiek teken, poot van een beer

beren = baren

berenstecher = varkens castreerder

Bergae = Bergen (Belgie), Mons (Belgie)

Bergae ad Zomam = Bergen op Zoom

Bergae Divae = Geertruidenberg

bergarius = schaapherder

berghuus = schuur, bergplaats

berglant = hoog gelegen land

berichtschrift = lastbrief, bevelschrift

berie = draagbaar, mestkar

berijden = beroeren, kwellen

berijnswel = varkensvlees, varkenszwoerd

berle = wijnvat, ton

bernecamer  = smeltkamer

bernegelt = belasting voor het brandmerken van koeien voor op de gemeenschappelijke veeweide

bernmaai = glimworm

bernschneider = barnsteenbewerker

beroepen van een vonnis = in appel gaan bij een hogere rechtbank

beroepinge = appèl

 

beroit = beroofd

Berolium = Berlijn

berrieleggersmate = inhoudsmaat voor granen 1 berrieleggers -mate voor graan = 2,572 ltr., Voor haver = 3,648 ltr.

berschiere = soort van wol

bersten in = naar binnen stormen

beruchten = het aanwijzen van een verdachte, slechte naam bezorgen, verdacht maken

beruchten (enen of iet) = iemand verdacht maken, in verdenking brengen, ook: het aanwijzen van een verdachte

beruften = zie beruchten

beruit = schurftig

Berzizoma = Bergen op Zoom

besabberen = bevuilen

besace = bedeltas van de geuzen

besaedde = oogst op het veld

besaen = gelooide schapenhuid

besatinge = arrest, beslaglegging

bescatten (enen) = iemand geld afnemen, te veel geld afnemen, overvragen

besceemt = beschaamd gemaakt, beledigd

besceiden = scheiden; wellicht, ook: beslissen

besceidenheit = beslissing, oordeel

bescerm = bescherming

bescermenesse = bescherming

beschirmer = bestuurder, regent, verpleger

beschoten = in slaap

beschreven = schriftelijk bevel

beschrijf = schildering

beschrijvinge = convocatie, beschrijvingsbrief

beschud = recht van naasting. De (naaste) familie had bij nieuwe of doorverkoop het recht om het terug te kopen tegen de oorspronkelijke koopsom

beschudder = recht van naasting, verdediging

beschulden = beschuldigen

beschuldigen = met schulden bezwaren

bescouweren = opzichters

bescudden = beschermen, beveiligen, de schade voorkomen
besegelde = koffer afgesloten koffer

besepen = bedruppeld

besette = beslaglegging, verpanding

besetten = bepleisteren

besetten (iet) = iemands goed arresteren, gerechtelijk beslag daarop leggen

besieckheit = melaatsheid

besiegelen = van een zegel voorzien

besien = oude vrouw

besienre = een stadsambtenaar, belast met het keuren

besje = zie besien

beslaeghen = in gebruik, bezet

beslaen = beslagleggen, ook: door handslag bekrachtigen
beslaen (iet) = iets inpakken

beslapen = bij elkaar slapen als man en vrouw, ook: er nog een nacht over slapen

beslapen en trouw = voltrokken en van het "bijslapen" gevolgd huwelijk

beslet = belemmering

beslooten = bank zie herenbank, ook: kerkbank voorzien van een deurtje

besluit = bijzonder, afgesloten kamer of zaal

besluter = slotenmaker, smid

besmetten = onteren, schofferen, verkrachten

besneden = tijd een nauwkeurig bepaalde tijd

besnijden = een vordering in rechten, inkorten

besnoeren = beteugelen

besnollen = bedriegen

besnuwd = besneeuwd

besoign(e)eren = arbeiden, werken, bezig zijn

besoigne = een werk, bezigheid

besoigne = zie besoigneren

besoigneren = beraadslagen, vergaderen over iets

besperren (iet) = aanspraak in rechte op iets maken, met het gevolg, dat dan de zaak tot de uitspraak in haar geheel blijven moet

bespieringe (sonder) = onbelemmerd, zonder belemmering

bespringen = aanvallen, attaqueren

besproken = beloofd

bestaden = uithuwelijken, in het huwelijk treden

bestadet = zelfstandig

bestallen = bezetten

bestayet = in handen gesteld

besteden = in het huwelijk treden

bestedynge = aanbesteding

besteent = ring waarin een steen is gezet

bestellen = verzorgen, uitbesteden, maken

bestelling = lastbrief

bestemoeder = grootmoeder

bestemoer = zie bestemoeder

bestendicht = voortdurend, blijvend

bestenen = jammeren

besterfnisse = erfrecht

besterven = verstijven, verbleken, ook: door vererving ten deel vallen

bestetter = vervoerder, expediteur

bestevaar = stamvader, grijsaard, grootvader

bestevader = grootvader

bestey = pastei

bestiaal = het vee, beestenlijk (dierlijk)

bestiael = beestachtig

bestiael geldt = belasting op vee

bestiaelen = vee

bestiaelgelt = zie beestsys

bestoor = predikant, pastoor

bestorven = lijkbleek, wees geworden

bestorven siin van enen door de dood = van iemand beroofd (benadeeld) zijn

besuchung = Maria Maria ontvangenis, 2 juli

beswarenissen = belasten met iets

besweeren = onder een eed bevestigen

bet an der tijt = tot aan de tijd dat

betaelt = den lesten

penninck metten eersten = volledig betaald, kwijtingformule bij o.a. akte van eigendomsoverdracht

bete = biet, ook: het water waarin de looiers hun vellen

bereiden

beteeckeningen = kentekens, kenmerken, bewijzen

beterscap = de meerdere waarde, die een zaak heeft dan de daarop rustende verbanden

 

beteult = bewerkt

betide = ’s morgens vroeg

betiën (enen van iet) = (iemand van iets) beschuldigen

betochtinge = zie betuchtinge

betogen na = bewijzen

betoghe vinden = iemand bij vonnis in het gelijk stellen
betonen (iet) = (iets) bewijzen, schriftelijk bewijs brengen

betooch = bewijs

betoon = bewijsstuk, schriftelijk bewijs

betoonen ter waerheit = met getuigen bewijzen

betpan = beddenpan

betreckbaer = die voor de rechter geroepen kan worden

betrecken (enen) = iemand terecht doen staan

bettage = biddagen, maandag tot woensdag na de 5e zondag na Pasen

betten = met (warm) water besprenkelen

bettiecte = beddetijk, bedovertrek

betuchtinge = huwelijksgoed, douanier

betugen = door getuigen het bewijs van iemands schuld leveren, een getuigenis tegen iemand afleggen

Betuwa = Betuwe

beu = verzadigd

beudel = beul

beuk = boek

beuker = hamer om vlas te beuken. ook: vlasvlegel

beukhamer = wapen in middeleeuwen, strijdhamer

beuling = worst

beuren = in ontvangst nemen, heffen van rente, ook: zie boeren

beurs = geldbuidel, als heraldiek teken vaak voorgesteld met twee koorden

beurse = beurs, geldbuidel

beutelaar = iemand die kunsten vertoond op kermissen

beutelmacher = leren buidelmaker

beuter = imker

bevallen = zijn zaak verliezen

bevallen (in iet) = vervallen

bevanck = deelgebied van een polder, rechtsgebied

bevanck (sonder) = onbedwongen, vrij, zonder arglist

bevechten = aanranden, aantasten, attaqueren, bespringen

beveler = bevelgever

bevelijc = verschrikkelijk

bevelinge hebben (iet in) = iets in bewaring hebben

bevellen = ten val brengen

Beverovicum = Beverwijk

bevert = bedevaart

bevogeden = een voogd aanstellen over iemand

bevolkingsregister = register waarin de bewoners van een gemeente, met naam en adres, etc. opgetekend zijn

bevordring = bevordering

bevreyssemt = puisterig, opgezwollen

bevrijden = behoeden

bevrijen = vrijwaren

bevrucht = heraldiek teken, op schild weergegeven vruchten

bevrund = verwant

bewaarde = veilig

bewaarder = bewaker

bewaarster = verpleegster, baker

bewapenen (enen iet) = verduisteren, aan iemands aanspraken zich door bedrog onttrekken

beweerd = verdedigd

bewerp = schets, ontwerp, patroon

bewerpe = ontwerp van een akte welke goed gekeurd moet worden

bewijsen = rente of hypotheek vestigen op een bepaalt stuk land

bewijskonst = beargumenteren

bewimpelen = verbergen

bewint = omvang van een landbezitting, rechtsgebied, bevoegdheid

bewisen (enen iet) = iemand iets aanwijzen

bewisselijc = bewijsbaar, ook: in rechte bewijsbaar

bewossen = begroeid

bewroegen = beschuldigen, aanklagen

bey = beide

beyaerden = de klokken luiden

beyaert = ziekenzaal, eetzaal in gasthuis

beyerman = klokkenluider, kokkenspeler

bez. = afk. bezirk, rayon, gebied, district

bezaaid = heraldiek teken, een schild waarop meerdere gelijke tekens

beze = bes

bezent = hooggeschat

bezind = bemind

bezirk = rayon, gebied, district

bezucht = vervloekt, ook: door erge ziekte gekweld

Bg = afk. op huw. akte, bruidegom

biais = biaisband, schuine strook

biblia = bijbel

biblia sacra = heilige schrift

bibliopega = zie bibliopegus

bibliopegus = boekbinder

bibliopola = boekverkoper, boekhandelaar

bibliotheeq = boekenkamer, boekkas

bibliven. "mit den live daerby blyven" = beloven het bewijs van een gedane aanklacht te leveren op straffe van verbeuren van het leven

bibrengen (enen iet) = iets aanbrengen, aangifte doen van iets

bibrenginge = mededeling, betoog

bickelaer = steenhouwer

bicolore = tweekleurig

bidasse = soldaat

bidden = verzoeken, verzoek

bidellus = gerechtsdienaar, beulsknecht, pedel

biden = slaan

bidsnoer = rozenkrans

bidster = uitnodigster voor de begrafenis

biduo = op de tweede dag

biduum = twee dagen

bie provicie = bij voorlopige voorziening

biebuich = bijenkorf

biedegelt = het loon van de bode voor het doen van een dagvaarding

bieden (enen) = gebieden, voorschrijven

bieden mitten boeke = iemand dagvaarden met het register, waarin de eisen worden opgetekend (als bewijs, dat de dagvaarding terecht geschiedt)

biekaar = imker, bijenhouder

bieman = zie biekaar

bien = fonds vastgoed, onroerend goed

bienn(al)= is tweejarig

biennalis = twee jaar oud

biennis = zie biennalis

biennium = periode van 2 jaar

bierbeschoyer = bierbezorger

bierclocke = tijdstip waarop de kroegen dicht moesten

bière = doodkist

bierhaan = drinkebroer

bierkerke = de kroeg, herberg

bierpul = kroes voor bier, voorzien van een deksel

biersnelleken = potje bier

biertje = biermaat in de 17e eeuw, 1 biertje = 1 ltr.

biest = beest

bigami van = de bigamist

bigamus = die twee mannen, of twee vrouwen tegelijk heeft, die in bigamie leeft, gelijktijdig met twee vrouwen gehuwd

biggelsteen = kiezelsteen

bij cessie overgedragen = overdragen van een recht of zaak

bij falte (faute) = bij in gebreke blijven

bij faute = zie bij falte

bij gebreck = bij verstek

bijker = imker, bijenhouder

bijlbrief = bewijs van betaling van het schip, ook: het origineel eigendomsbewijs waarin alle gegevens van koop en verkoop zijn opgenomen

bijlhouwer = timmerman

bijlust = overspel

bijnden = binden

bijnnenbrouwer = bierbrouwer die binnen de stadswallen bier brouwt

bijslag = toegift

bijstander = helper

bijsterveld = schraal en vaak onvruchtbaar terrein

bijteecken = tegen merk, tweede merkteken

bijten = fluisteren

bijtevel = kramp in de ingewanden

bijvanck = de gehele, meestal afgesloten omvang van zijn huis of erf

bijwijf = bijzit

bikken = eten

bilivige = vruchtgebruikster

biljou = baljuw

bille = bilhamer, hamer om te billen, rillen scherp maken in de molensteen

billen = groeven in molensteen scherp maken

billet = billet, brief, cedulle

billietten = bevelschriften tot betaling

billion = afgekeurd, quaatgeld

billix = billijkerwijze

 

bilo = vloek

bilwortel = bilzekruid

bimaritus = voor de tweede maal gehuwd, bigamist

binati filii = zie binatus

binatus = tweelingen

Bindrium=  ’s Hertogenbosch

bini = twee

binnebinder = rietdekkersknecht

binnen veertien nachten = binnen twee weken

binnenbedrijver = die zijn land binnen de eigen gemeente bewerkt

binnenburger = burgerschap van persoon die binnen de stadsmuur woont

binnenjarich (pacht) = de vervallen pacht van het lopende jaar
binnenkosten = belastingen, nodig om de onkosten van de gemeentebesturen te dekken, eens per jaar mocht de ’omstelling’ (aanpassen) van de binnenkosten gedaan worden

binubus = voor de tweede keer getrouwd

bique = wijf, vrouw, meisje

birmenter = perkamentmaker
bis = twee, ook: zeer fijne stof van boomwol

bis milies = tweeduizend maal

bisaïeul = overgrootvader

bisaïeule = overgroot moeder

bisetten (enen aen enen) = iemand aan een ander toevoegen

bisex = schrikkeljaar

bislaep = zie bislaght

bislaght = valse munt

bislapen = bij iemand slapen, ook: gemeenschap hebben

bispel = vertelling met een zedelijke strekking

bisse = zeer fijne stof

bisser = hoofdstelsmid, (paarden)gebittenmaker

bissextile = schrikkel

bistandeman = adviseur, raadgever, geefster

bitebau = boeman

bitterlike = op een treurige wijze

bivoet = sint janskruid

biwoort = praatje

blad = heraldiek teken, zonder verdere aanduiding altijd een lindeblad

bladarius = graanhandelaar

bladen = oogsten, de vruchten van het land verzamelen, vruchten plukken

bladergoud = bladgoud

bladinghe = vruchtgebruik

blaesbalch = blaasbalg, orgelpijp

blaffaard = legger

blaffard = register

blague = tabakszakje

blaker = toorts, olielampje, hanglamp, ook: een pan waarin ’s nachts men een vuur lied brandden

blamatie = schande

blame = naamschending, eervlek

blamen = lasteren, iemand te schande maken

blameren = schandelijk behandelden

blanchir = onschuldig verklaren, vrijpleiten

blanchisseur = wasbaas, -vrouw

blanchisseuse = zie blanchisseur

blancke = Frans (zilveren) betaalmiddel, reeds bekend in 1268

blanden = mengen, mengelen, een mengsel maken

blander (mede) = bereider van een mede of honingwijn

blandiëeren = Zie blandieren

blandieren = vleien, liefkozen

blank = betaalmiddel, zilveren munt

blank = munt 17e-18e eeuw , gelijk aan 12 penningen

Blanke = zie blank

blaser = balgentreder, orgeltrapper, windmaker voor het orgel

blashemie = godlasterend

blasoen = veldteken

blason = blazoen, wapen(schild), heraldiek

blasph(e)emeeren = godlasterend, iemands eer te na spreken ook: lasteren, achterklappen

blasphemie = lastering

blat = aan twee zijde te beschrijven vel papier

blate = steenvalk

blatiers = kooplieden in granen

blatner = harnasmaker

blattervater =- pokkenhuis beheerder

blauvoet = steenvalk

blauw = heraldiek teken, de kleur blauw, ook: azuur genoemd, aangegeven door horizontale arcering, ook: schraal, van slechte kwaliteit

blauw zijn zie blauwen

blauwen = een blauwe plek hebben door een toegebrachte slag ook: blauw maken, verven van stof

blauwer = stofverver

blauwer = Ostertag zondag voor Pasen, palmpasen

blazen = drinken

blazoen = wapen

blé noir = boekweit

bleeckeling = soort slechte kwaliteit turf

blein = blaar

bleken = schelden

bley = scheldwoord tegen een vrouw

bli = lood

bliaut = een zijden stof

blide = blijde, oorlogswerktuig om zware stenen mee te gooien

bliek= blank inwit

bliekvyst = iemand die zeer bleek ziet

bliekwyt = zie bliekblank

blieter = landloper, vagebond, bedelaar, schooier

blieterij = landloperij, bedelarij, schooierij

blij = zie bly

blijberch = loodmijn

blijde = oorlogswerktuig om zware stenen mee weg te slingeren

blijfsels = gerechtelijke toewijzing van bijvoorbeeld achterstallige renten en boeten

blijven = in het sterfhuis een nalatenschap aanvaarden met schulden, lasten en baten

blijven = uit het sterfhuis niet aanvaarden van een nalatenschap

blijver = langstlevenden

blinde = vensterluik

blinden = vensterluiken

blindencost = bijkomende onvoorziene kosten

blink = onbegroeide duintop

bliven (aen enen van iet) = aan iemand de scheidsrechterlijke uitspraak over iets opdragen

bliven (in den rechten) = het proces winnen
blocdeel = houtenprop in muur om haak in te slaan

blochuus = gevangenis

blockmeester = wijkmeester in een stad

blocslot = groot hangslot

blocsteen = gebakken metselsteen

bloed loop = zie bloetlaten

bloedbewant = bloedverwant

bloedkleur = heraldiek teken, Duitse (rode)kleur, aangegeven door verticale en schuinlinkse lijnen over elkaar

bloedschand = incest

bloeling = bloedworst, ook: een slecht mens

bloeme = menstruatie, ook: gezwel

bloetbewant = bloedverwant

bloetevel = bloedvloeiïng, vrouwenziekte, ook: genoemd "bloetsucht", dysenterie

bloetganc = buikloop, dysenterie

bloetgewant = zie bloetbewant

bloetijl = bloedzuiger

bloetlaten = behandeling door de chirurgyn, als genezing voor meerdere kwalen, ook: verwonding door steekpartij waarbij bloed vloeit

bloetlater = chirurgijn

bloetsteen = rode edelsteen

bloetswege (van) = als bloedverwant

bloetvoget = voogd, welke een bloedverwantschap had met de minderjarige

bloiende = menstruatie

blok = deel van een weiland, ook: houten strafwerktuig

blond = zie blonden

blonden geel = worden, een gele plek krijgen door een toegebrachte slag

blosen = rood worden, een rode plek krijgen door een toegebrachte slag

blote = geschoren schapenvacht

bloten = beroven

blouwel = houtenhamer, stamper

blouwsteen = hardsteen, arduin

blum-Ostertag = zondag voor Pasen, palmpasen

blussen = bevredigen

blussing = vernietigen

bly = lood

blycken tracherke = blikken trechter

bm. = afk. bourgemaitre, burgemeester van de gemeente

bn. = afk. bien, goed

bo. = afk. bon, goed

bobijn = zie babijn

bocraen = stof van geitenhaar

bocxhoren = ramwerktuig om poort open te rammen bij belegering

boddeck = kuiper

bode = de persoon, die een bevel ("bot") van een overheidspersoon overbrengt (dagvaard), ook:
dienstbode, pedel

bodebrief = door gemachtigde getoonde stukken

bodeger = schietboogmaker

bodel = gerechtsbode, beul

bodelharde = zie boedelherde

bodelinc = ingewanden

bodescep = boodschap

boecbret = boekenplank

boede = zie bode

boedel verjaeren (eene) = een boedel een jaar lang onaangetast laten

boedelcedel = inventaris van den boedel, overgelegd door den boedelharder

boedeleet = de eed waarmede de boedelharder de waarheid van de boedelcedel bezweert

boedelherde = boedelhouder, de persoon, die recht heeft op het bezit van de boedel totdat deze onder de erfgenamen verdeeld is

boedelhuus = verkoping van (roerende) goederen in een sterfhuis

boedels plechtich siin (des) = gehouden tot betaling van de schulden van de boedel

boedelvervolger = hij die beweert een recht te hebben op de boedel

boefclocke = tijdstip van sluiten stadspoort, avondklok

boefveclocke = avondklok, tijdstip waarop de stadspoort wordt gesloten

boeisel = loodgieterwerk

boek = beuk

boeke = beukenboom

boekkamer = bibliotheek

boel = minnaar

boelen = minnekozen, vrijen zonder bijbedoeling

boeleren = overspel spelen

boelgoederen = tot de inboedel behorende goederen

boelin = vrijster, geliefde

boemwol = katoen, boomwol

boen = goed

boerckoishof = moestuin

boerdemaker = grappenmaker

boeren = bewoners op het platteland, ook: in ontvangst nemen, heffen van rente

boerenkikken = rommelen

boerewapens = burgerwapens

boerman boer, landbouwer
boesem = hart

boet = baak

boetellie = matjes vermoedelijk, knielmatjes op de knielbanken in de kerk

boeten = herstellen, terugbetalen, goedmaken

boethuus = huis waar de netten hersteld werden

boetschoudich = veroordeeld tot het betalen van een boete

bof = afk. beau-frère, zwager

boffertpanne = met klemmen af te sluiten ijzeren pan

bog = afk. bourgeois, burger, iemand uit de middenklasse

bogeschote = maximale afstand voor een afgeschoten boogpijl

bogger = schavuit

bohémien = zigeuner(in)

bohémienne = zie bohémien

boi = boei

bokel = borstwapen, knop op schild, ook: versiersel bijvoorbeeld gesp, haarspeld, ook: stamper, beuker dorsvlegel voor vlas, koren etc.

boksen = broek

bol = inhoudsmaat, 1 bol = 1,7 ltr.

bolcraen = Zie bocraen

boleren = vrijen, minnen

bolkruis = heraldiek teken, verkortkruis met bollen aan het eind, wordt ook appelkruis genoemd

bolletkijn = mutsje, kalotje

Bolsverda = Bolsward

bom = blikken bierkan

bombaerde = oorlogswerktuig om stenen mee te slingeren, ook: een muziekinstrument

Bombarda = geweerschot, schot

bombardarius = bliksmid

bombardicus = buksschieter, schutter, kolvennier

bombardus = buksmeester, kanonnier

bombare = zie bombaerde

bombazijn = geweven stof, waarvan de inslag van wol is en de schering van zijde, vooral voor werkmansondergoed

bombicinator = zijdewever, brokaatmaker, zijdewerker

Bommel = zie Bommelia

Bommelia = Zaltbommel

bon = buurt, wijk

bon henri = brave hendrik

bon papa = grootvader

bona = goederen, have, een boedel

bona fide = ter goeder trouw

bona hereditaria = erfgoederen, stamgoederen

bona materna = goederen van moederszijde

bona minorum = goederen die aan een minderjarige toebehoren

bonarium = bunder

bondich = zie bundichts

bondieuserie =  bigotterie, kwezelarij

bonet = Zie bonetten

bonetten = muts

bongaert = boomgaard

bonge = trommel

bongeler = trommellaar

bongelersche = trommel bespeelster

bonger = trommelslager

bonget = valies, koffer

boniche = (jong) dienstmeisje

bonne maman = grootmoeder

bonnetmaker = hoeden en petten maker

Bononia = Bologna

bonus = goed

boo = deurwaarder

boodschap = lastgeving

boom = grens, bodem, grondslag

boom (te) = aan de galg

boomhouder = tolboomhouder, inner van de tol

boomhouwer = zadelboomhouder, maker van zadels

boonganger = (rijk of in aanzien) burger die aan de magistraatsverkiezing mocht deelnemen

boonheer = magistraat (gekozen tijdens de magistraatsverkiezingen)

boonlote = loting met bonen, o.a bij de magistraat verkiezing met witte en bruine bonen

boonmael = maaltijd die na de magistraatsverkiezing werd gehouden

boonman = zie boonheern

boorch = zie borch

Bop. = afk. beau-père, schoonvader

borch = kasteel, burcht

borchmeester = burgemeester

borchrinck = ijzeren ring aan de poort van een kasteel

borchwerck = leenherenwerk, werk dat men moest verrichten voor de leenheer

bordeel = hoerhuis

bordeelbok = hoerenloper

bordeelbrok = zie bordeelbok

bordehouwer = houtsnijder

bordemande = draagmand, vismand

bordoen = orgelpijp

borech = zie borch

borg = toeverlaat

borgbrief = akte van borgtocht of indemniteit

borge = hij die zich garant stelt

borgemeesterscap = zie borghermeisterscap

borger = zie borgeren

borgeren = burgers

borgerscap bescutten = het burgerschap behouden zonder schade te lijden

borgerschap = waarborg

borggrave = kasteelgracht, slotgracht, burchtgracht

borghermeisters-cap = het ambt van burgemeester

borne = grenssteen, grenspaal, paal

borrelwacht = nachtwacht

bors = schatkist

borse = zie beurse

borsse (leere) = leren beurs, geldbuidel van leer gemaakt

borsten = breken, barsten

borstkerse = kaars voor dode

borstlap = lap op de boezem gedragen door vrouwen

borstpels = kledingstuk op bovenlichaam gedragen

borstrok = onder het hemd gedragen kledingstuk

borthouwer = zie bordehouwer

bortspiker = spijker voor vloerplanken

Borussia = Pruisen

bos = hoeveelheid, 1 bos = 104 stuks, ook: os, ook: wapen, musket, geweer, roer

bosboom = taxis, palmhout

boschcolen = houtskool

Boscoducem = ’s Hertogenbosch

boskool = zie boschcolen

bospoederhuus = kruitmagazijn

bospoermaker = buskruitmaker

bosquet = bosje, bosschage

bossaen = schapenleer

bossekruit = buskruit

bossen = stoeien, stompen, wegduwen

bostel = resten van bierbrouwerijen, veevoer, afgewerkte mout

botbrief = oproepingsbrief

botdrager = betaalmiddel, 1 botdrager = 36 schilling

boten = boeten

botergulde = pacht betaald met boter

boterlepel = houtenlepel om boter uit de boterton te scheppen

boterpacht = zie botergulde

botersmout = botervet

botje = betaalmiddel, zilveren munt in Brabant

botjesmaat = graanmaat, 1 botjesmaat = 0,32 ltr.

botte = domkop

bottelerie = spijskamer

bottelier = schafmeester, keldermeester

botten = vals spelen bij dobbelen

botter = boter, maar ook: valsspeler

bottertanden = voorste tanden

bottier = laarzenmaker

botting = een soort belasting die betaald moest worden bij het (werk)bezoek van de graaf aan het dorp. Meestal hield hij er dan gelijk een rechtszitting

botularius = worstmaker, worststopper, worsthandelaar

Bouces de la Meuse = de monding van de maas

boucher = slager, beul, wreed mens

bouffon = nar, hofnar

bouge = krot, kot, hok

bouget = een maal, een lederen zak, reiszak

bougette = leren reiszak

bouille = melkbus

bouilleur = (brandewijn)stoker

bouleau = berk

boulet = (kanon) kogel

boumaent = hooimaand

bouman = landbouwer, boer

bouquetin = steenbok

bourbier = modderpoel

bourdeel = bordeel

bourg = groot dorp, stadje

bourgade = dorpje, gehucht

bourgemaitre de la commune = burgemeester van de gemeente

bourgemestre = burgemeester van de gemeente

bourgeois = inwoner, inwoonster v. dorp of stad, poorter

bourgeoise = zie bourgeois

bourgeoisie = poorterschap, poorterrecht

bournen = erfpalen

bourreau = beul, scherprechter

bourrelier = zadelmaker, leerbewerker gareelmaker

bourse = beurs

bouseux = boer

bouw = oogst

bouwambacht = landbouw

bouwen = kledingstuk voor vrouwen, meestal van kostbare stof, ook: boven rok

bouwknecht =boerenknecht

bouwlien = boeren

bouwman = boer

bouwvrouw = boerin

bovelinck = hoogstammige fruitboom

boven = in weerwil van

boven recht = meer dan het recht vereist

bovenkiel = over de kleding gedragen kiel

boves = ossen

boviné = rund

bowman = boer, landbouwer

BR = afk. Bataafse Republiek

Br. afk. brumaire, maand van de nevels

braadlepels = diepe lepels om vet te scheppen

braaister = boetster van visnetten, hersteld visnetten

braak = omgeploegd land dat men onbebouwd laat liggen

braakliggend = braakliggend gedurende een jaargetijde

braakvruchten = waarschijnlijk kleine tiendvruchten

braauwspiker = gesmede spijker

brabançon = Brabander

brabançonne = Brabantse

brachet = Juni

brachmond = zie brachet

bractearius = goud en zilversmid

bragade = bluf

brak = heraldiek teken, hondenkop(pen) met hang of flaporen en uithangende tong

braken = radbraken

branche ainée = oudere linie, oudere tak

brander = brandstichter, maar ook: brandijzer, haardijzer

brandereel = loden, ijzeren of stenen bol die rond geslingerd werd om iemand te verwonden

brandewynsvatie = brandewijn vaatje

brandhaak = ijzeren haak aan lange houten steel

branding = brandhout

brantmuer = gemeenschappelijke muur tussen 2 woningen of buitengevelmuur, deze mocht geen houten- en leem- (klei)delen bevatten

brantpalen = palen welke de uiterste grenzen aangaven van iemands eigendom of gebied

brantroede = haardijzer, waarop het brandhout lag

brantsack = natte met graan gevulde zak voor op de rug bij het blussen

brantschat = geld waarmee de brandstichting en plundering werd afgekocht

brantteecken = brandmerk, meestal op de schouder van een veroordeelde tot brandmerken

bras. = afk. brassier, brouwer

bras(s)elet = armband, ook: braceletgespen

brasiator = moutmaker

braspenning = munt 17e-18e eeuw , gelijk aan 20 penningen, betaalmiddel, 1 braspenning = 1stuiver en 8 deniers, ook: 1/40 van een Philippus daalder

Bratucpantus = Brabant

brautkind = een voorkind, een kind geboren voor het huwelijk

brauwer = zie caulcer

braveren = trotseren, uitdagen

braxator = brouwer

braxiator = zie braxator

brazeel = zie braselet

brcgd. = afk. brigadier

bre = afk. december = 10e maand van het Romeinse jaar, (dat begon op 1 maart), vaak aangeduid met een >X >

breck (bij) = (bij) verstek

bredanus = van Breda

breem = brandbaar droog struikgewas

breidel = toom, teugel

breidelmaker = teugelmaker

breidentag = pap dag, 1 februari

breidschead = hulpstuk voor het breien

breidschede = zie breidschead

breineloos = krankzinnig

breiser = passementmaker

breke = braakliggend land

Brema = Bremen

breme = traliedeur

breuck = zie broke

breucken = boetes, misdoen

breucker = overtreder, misdadiger

breuckmeester = persoon belast met het innen van de boetes

breucksalich = die de boete moet betalen

breuke = zie broken

breuken = vergrijpen

breve = brief

brevi = in het kort

brevier = een kort begrip, een kort inhoud, gebedenboek

brevis = kort

breviteit = kortheid

breyer = mandenmaker

breyf = brief

breyneloos = krankzinnig

bricksteen = baksteen

Brida = Den Briel

brieder = brouwer

brief = akte of oorkonde, vaak vooraf gegaan door de naam van de maker bijvoorbeeld schepenbrief

briefgelt = kosten van een wettelijke akte, legeskosten

brieflesing = vonnis tot inbeslagneming verleend na inzage van de schepenbrief

Briela = Den Briel

brieve = akte of oorkonde, vaak vooraf gegaan door de naam van de maker bijvoorbeeld schepenbrief

brieve van ondertinge in forma = officiële benoemingsbrieven
brieven van çedio brieven van boedelafstand te mogen doen

brigand = schurk, boef, ook: licht bewapende soldaat

brigandage = dieverij, roverij

brigandine = borstharnas

brigant = zie brigand

brijeeren = bewerking van lakenstof

brijman = betaalmiddel, zilveren munt geslagen te Tricht, waarde onbekend

brijmannen = zie brijman

brijn = pekel

brijselet = zie braselet

briman = zie brijman

brincsprake = behandeling van een zaak op de brink, meestal een plechtige behandeling

briqueterie = steenbakkerij

brochage = met goud , zilver of zijdedraad bestikken

broche = (braad)spit

broché = geweven stof, brokaat

brocheur = brokaat- wever, weefster

brocheuse = zie brocheur

brodecnecht = inwonende knecht of bediende

brodeuse = borduurster

brodich = die bij iemand inwoont en in de kost is

broeck = moeras, drassig land, ook: land dat jaarlijks onderloopt en begraast kan worden

broeckage = weiden, beemden

broeckighen (in iet) = zie brokigen

broeckilie = korte broek

broederdeel = het uit een erfenis aan een broer toekomend deel

broedersone = neef

broek = zie broeck

broeke = zie broke

broeken inne gelegenzijn (daar...) = waarmee het betalen van broken (geldboeten) gemoeid is

broeken sliten = bij vonnis geldboeten uitspreken

broekich vinden (enen) = iemand bij vonnis aan een misdaad schuldig verklaren

broekland = weiland

broeteter = kostganger

broetjong = broodmes zonder scherpe punt

broetzaet = gemalen koren waar brood van werd gebakken

broikaftich = zie broocaftich

broike = zie broke

broitgesinde = huispersoneel, bedienden

broke = een handeling, waardoor de rechtsorde, de "vrede" gebroken wordt

brokelic = strafbaar, schuldig aan strafbaar feit

broken = inbreuk maken op de rechtsorde, strafrechtelijke overtreding

brokenn = geldstraffen

brokigen (in iet) = een wet door een misdaad overtreden

brongräber = putten-bronnengraver

broocaftich = schuldig aan een broke (vergrijp)

broocedich = meinedig

broocmeester = boetmeester belast met straffen van vergrijpen en het innen van de boete, ook: ceremoniemeester

broodtbidder = bedelaar

broodzetting = de prijs en het gewicht van brood zoals dat door het Rijnlandse bestuur werd vastgesteld omstreeks 1800

broot = bidden, bedelen

brootbagaert = lekenbroeder die met bedelen zijn brood verdient

brootbedelaer = zie brootbidder

brootbidder = bedelaar

brootcoren = tarwe

brootse = breekijzer

brootstal = broodkraam op de markt

brootsusterhuus = oude vrouwenhuis

 

broussaille = struikgewas, struiken, kreupelhout

broussailleux = met struikgewas bedekt

Brouwari portus = Brouwershaven

 

bru = schoondochter

bruchstein-schneider = steenhouwer

bruek = vergrijp, misdrijf

brueke = zie broke

brueken = zie broken

bruel = beemd, weide

bruetkijste = bruidskist, kist met de uitzet van de bruid

Brug = zie Brugae

Brugae = Brugge

Brugis = zie Brugae

bruiden = beslapen, maar ook: verkrachten

bruidje = bedoeld wordt een communicantje wiens tooisel geleek op dat van een bruid

bruier = plaaggeest, duivel

bruijckt = door gebruikt door

bruikweer = hofstede, pachthoeve

bruin = heraldiek teken, kleur bruin, aangeven door verticaal gekruiste arcering

bruitwech = mestweg

brum. = afk. brumaire, nevelmaand

brumaire = oktober, nevelmaand

brunet = fijne donkerkleurige stof

brusque = stuurs, bars, haastig

brußtag = woensdag voor de laatste drie-eenheidzondag

brustschneider = korsettenmaker

brutaal = onbeschoft, beestachtig

bruucware = het in gebruik hebben van gebouwen, stallen etc. maar niet in eigendom, ook: de levende
have waarmee het landbouwbedrijf werkt

bruucwere = het bezit van een vastgoed als gebruiker

Bruvenhavia = Zie Brouwari portus

bruwet = tweewielig landbouw kar met klein extra wiel

bruwette = vervoeren

Bruxellae = Brussel

bruxellensis = van Brussel

Bruxellis = zie Bruxellae

bruycker = gebruiker

bruyken = zie: broken

bruynswert = pikzwart

brycksteen = baksteen

BS = afk. burgerlijke stand

bubulcularius = zie bubulcus

bubulcus = koeherder, ossendrijver, ossenhoeder

buccinator = hoornblazer, trompetblazer

bûcher = brandstapel

bûcheron = houthakker

bucinator = zie buccinator

budel = beul

budelkist = zie buidelkist

buele = verwante

buer = een bewoner van het platte land

buerman = rechtsprekende in het burengerecht

buerrecht = de rechtspraak van de buren

buersprake = vergadering van de gehele burgerij

buffel = beul, scherprechter, wambuis

buffet = rechtbank, rechttafel

buffon = poetsenmaken (grappemaker)

buggerie = ketterij, sodomie

buick ghebroken = huwelijk is ontbonden bijvoorbeeld door overlijden

buidelkist = meelkist

buiingen = beschoeiing

buijeren = burgers

buiklust = vleselijke begeerte

buiskool = witte kool

buitellaartje = inhoudsmaat van botervat, 1 buitelaartje = 1/4 kinnetje = 9,36 kg.

buitendach = buitengewone rechtszitting

buitenijen = het terrein buiten de stadsmuur, dat tot het stedelijk rechtsgebied behoorde

buitenluiden = vreemdelingen

buitennij = voorstad, gehucht

buitensbaans = afgelegen

buk = bok

bulle = brief, ook: pauselijke brief

bullen = met een zegel voorzien, van een zegel voorzien

Bullio(nium) = Bouillon

bulsarius = tassenmaker, geldbuidelmaker

bulster = stromatras, kafmatras

 

bundel, bendel = gewicht, 1 bundel = 3,2 kg

bunder = oppervlaktemaat, 1 bunder is ca. 400-450 vierkante roeden, ook: gezien 2 bunder = 3
morgen

bunderboeck = kadaster, erfregister

bundergelt = grondbelasting

bundichst = bindend, in rechte

bundighsten (te) = zoveel mogelijk in rechten bindend

bunxem = bunzing

Burdigala = Bordeaux

burdonarius = lastdierendrijver

burg = zie burge

burge = borgen, borg

bûrgemeister = burgemeester van de gemeente

burgensis(-is) = burger

burgeren = dringen, dwingen, voorwenden, aandringen, op aanstaan

burgerlijk huwelijk = zonder godsdienstplechtigheden huwen

burgerlijke begrafenis = begrafenis zonder kerkelijke plechtigheden
burgerpachters  = zie: grasburgers

burgerrecht = recht uit het burgerschap voortvloeiend

burgerscap = het burgerschap

burggravius = burggravin

burgrave = burggraaf

bursarius = beurzenmaker, leerbewerker, tassenmaker, zadelmaker, kassier, ontvanger, beursstudent

busboom = taxus

büschenmacher = geweermaker, geweersmid

buscloot = kanonskogel, loden of stenen kogel

Buscum Ducis = ’s Hertogenbosch

busecole = buiskool

busgat = schietgat

busken = bosje

busmeyster = van een gilde de kashouder van een gilde

bust rapes = grafschender

butenborger = burger, die buiten den stadsmuur woont

butenpoorterscep = burgerschap van persoon die buiten de stadsmuur woont

buticularis = schenker

butseel = wijnzak

butterpanties = boterpan

buucevel = dysenterie, diarree

buurbrief = brief waarin iemand erkent wordt als buur, meestal

inhoudend de rechten opgesteld voor of door de "buur" voor de buren

buurclocke = dorpsklok of gemeente klok, meestal niet in de kerktoren

buurgerucht = oproeping van de buren in geval van nood of

gevaar buurschap gemeente, dorp, kerspel, buurtschap

buurwilcore = vonnis of besluit van het burengerecht

buysjager = assistent boevenvanger (fries)

bygerde = begeerde

byhach = behagen

byleven = believen

bysitter = eigenaar, bezitter, ook: assistent rechter

'

C

 

C = afk. 100

c = afk. canonicus, kanunnik

c = afk. Cité le, de stad

c = afk. compte, rekening

C of c = afk. centime, 1/100

c.a. = afk. Cum annexis, met dat gene wat er aan vastgeknoopt is, wat er bij behoord

c.c. = afk. compte courante, rekening courant

c.o. = afk. compte ouvert, geopende rekening

c.s. = afk. Cum sociis, met zijn medestander

c.s. = afk. cum suis, met de zijne

ca. = afk. ongeveer, circa

caban = korte wollen jas

cabaret = meubeltje met likeurstel spijshuis, eethuis

cabarettier = herbergier, restaurateur, café baas

cabinet = geheimschat, juweelkamer

caboche = kopspijker

cabuiskool = kropkool

cacelanus = kapelaan

cachereau = waarschijnlijk een huishoudboek dat men achter slot en grendel bewaarde

cachet = stempel, zegelstempel, lakstempel, ook gage, honorarium, zegel(afdruk), zegelmerk, lakzegel

cachet de cire = lakzegel

cachetteren = zegelen

cachexia = groene ziekte, tering, tuberculose

cachot = (donkere) gevangeniscel

cachtel = jong veulen

cacubarius = kachelmaker, oventegelzetter

cadastral = kadastraal

cadastraux = kadastraal

cadaver = lijk

cadavéreux = lijkachtig

cadavre = kadaver, (dood) lichaam, lijk, dode

caddewadden = slecht soort leer, niet te gebruiken voor schoenen

cadentie = neergang, ondergang, toeval

cadere ab = kwijtraken

cadet = jongste kind, benjamin

cadette = zie cadet

caduc = neervallig, vergankelijk, bouwvallig, vervallen

caduceator = onderhandelaar, bruggen en wegenbouwer, wegenmaker, stratenmaker

caecelator ferarius = stempelmaker, ijzersnijder

caecelator monetarium = muntstempelmaker

caecelator typorum = lettersnijder

caecus = blind

caef = schoorsteen

caefbalck = draagbalk voor de schoorsteenmantel

caefcleet = rokje aan onderzijde schoorsteendraagbalk

caek schand. = schandpaal

caelator = graveur

caelebs = vrijgezel, ongehuwd, van de ongehuwde man

caelibatus = ongehuwde staat

caelibis = zie caelebs

caelum abiit = zie ecaelum abut

caelum abut = is naar de hemel gegaan

caementarius = metselaar

caer = fuik, maar ook een kam om wol te hekelen

cafcoen = schoorsteen

cafcoene = stookplaats, schouw

cafcoengelt = schoorsteenbelasting

caffa = zeer dunne zijdestof, fluweel

caffamacher = fluweelwever

caffoor = fornuis

cage à poules = kippenmand

caillé = bij kaasbereiding de wrongel

caillebotte = zie caillé

calabas = gevangenis

calaber = kleed met korte mouwen

calaenge = aanroepen

calaingnie = aanspraak op iets, eis, vordering op iets

calamus = fout

calange = aanspraak, eis

calant = vriendelijke prijs 

calcariator = sporenmaker

calcarius = spijkersmid, nagelsmid ook: kalkmaker

calcearius = zie calciarius

calciarius = schoenmaker

calciferrator = hoefsmid

calculatie = berekening

calculus =clegpenning, rekenpenning

caldatorium = stookplaats (in klooster)

calendae = de eerste dag van de maand (op de oud Romeinse) kalender)

calendier = een korte aanwijzing tot wat artikelen van de gemaakte schriftuur van de overlegde stukken

calendis = op de eerste dag van de maand (op de oud Romeinse kalender)

calendrier = almanak, dagrol, maandwijzer, ook: welke artikelen van de opgemaakte stukken overlegd dienen te worden

calenge(e)ren = beklagen, optuigen, betichten

calengier = opeisen, vernaderaar ?, verklaging (aanklacht)

calengieren = verbaliseren, in beslag nemen, arresteren, ook: verkondigen

caletum = Calais

calfateren = lappen, knutselen

calice = miskelk

calicot = ongebleekt katoen

calida febri = door een warme koorts

calidus = warm

califex = kelkenmaker, kannengieter, ook gezien voor schoenmaker

caligarius = soldatenknecht, kousenmaker

Caligator(-is) = laarzen-, schoen- broekenmaker

calliditeit = doortraptheid, loosheid (slimheid)

callifex = laarzenfabrikant

calomniateur = zie calomniatrice

calomniatrice = lasteraar, ster, kwaadspreken

calomniëren = belasteren

calopedarius = houten schoenmaker

calsieder = stratenmaker

calum(p)niare = gerechtelijk protest aantekenen tegen...

calumnia = laster, kwellerij, laster, lastring, schandvlek

calumnie = zie calumnia

calumniëren = lasteren, faamroven

calumpnia = als boven

calumpnieux = wettelijke valse zaak te intenderen (beogen) of voorstellen

calvarius = nagelsmid

camard (la) = magere Hein

cambiator = wisselaar

cambium = wissel, wisseling, ruiling

cambrousse = platteland

cambuse = voorraadkamer, ook: hok, kot, hol, krot

cambusier = bottelier, hofmeester, proviandmeester

cambuys coolen = kropkool

camer (der scepenen) = een vertrek bij de schepenbank, waarheen schepenen zich terugtrokken om zich over het te vellen vonnis te beraden en er over te besluiten ("sliten"), de
plaats derhalve waar (in tegenoverstelling van de schepenbank) de buitengerechtelijke handelingen van de schepenen werden verricht

camera imperialis = rijks kamergericht

camériste = kamermeisje

camerlincgelt = hetgeen de nieuwe leenhouder of leenvolger de heer verschuldigd was, wanneer een leen door overeenkomst of door overlijden in andere handen overging

camervoocht = voogd van wezen, door de schepenen aangesteld

camion = kar, (slepers)wagen

camisole = borstrok, nachtjakje, vestje

cammeraat = spitsbroer, makker

camp = stuk grond

campanarius = klokkenluider, koster

campanile = vrijstaande klokkentoren

campareren = verschijnen

camparitie = het verschijnen in rechte, ook: vergelijk

campen = akkers

campi custos = veldwachter

Campi pars cijns = betaald met veldvruchten

Campi(s) = (te) Kampen

camporum = veldwachter

Campoveria = Veere

campsor = wisselaar

campus = kamp, omheind veld of land

canaal = waterloop, een goot

canaalje = gespuis, het grauw (gepeupel)

canant = edelsteen ook granaatsteen

cancelier = opperschrijver, verzoekmeester

cancellare = doorhalen

cancellarius = kanselier

cancelleren = uitschrappen, doordoen, te niet doen, doorhalen, doorschrappen

cancellery = briefkamer

candeeldach = de dag die volgt op die, waarop men een trouwfeest of huwelijksmaal heeft gegeven

candelarum artifex = kaarsenmaker, kaarsengieter

candidarius = bleker

canefas = grof linnen uit hennep vezels

caniparius = kelner

canite tuba = 4e advent

canner = de pijp uitgaan, doodgaan

canon = verzameling geschriften die tot de bijbel worden gerekend, een regel, richtsnoer, regelmaat

canonicus = kanunnik, wereldlijk, legaal

canoniseren = inwijden, heiligen

cantafusor = kannengieter

cantate = 4e zondag na Pasen

cantatum = gezongen

cantert = komijnenkaas, ook: kanterkaas

canton = kanton, deel van een provincie

cantonnement = inkwartiering

cantonnier = wegwerker

cantonnière = zie cantonnier

cantoor = gesloten kast voor het opbergen van papieren en waardebrieven etc.

cantor(-is) = zanger, voorzanger

cantrifex = tinnegieter

cantrifusor = zie cantrifex

cantsler = kanselier

canzonen = gedichten in liedvorm

capabel = vatbaar, ontvangbaar, bevattelijk, bekwaam om iets uit te voeren

capeline = breedgerande dameshoed

capellani = kapelaan(s), hulpgeestelijke (n)

capellanus = zie capellani

capellonen = zie capellani

capentier = zie carpentarius

capillamentarius = pruikenmaker

capita = hoofdstuk, hoofd

capitaal = hoofdsom, hoofdschuld, ook: daar lijf en goed aan hangt

capitael = waar rente aan vast zit

capitagium = hoofdelijke belasting, hoofdcijns

capitaneus = kapitein

capitaneus equestris = ritmeester

capittel = hoofdstuk, een godshuis

capittel = zie capitulum

capitulatie = verdragstuk, hoofdstuk deling

capituleren = in hoofdstukken verdelen, ook: overgeven na strijd

capitulum = college van geestelijken (kanunniken) dat gezamenlijk de zielzorg in een parochie uitoefent, hoofdstuk van een reglement

capne = afk. capiteine, kapitein

capoen = zie capoes

capoes = muts, hoofddeksel, ook: gezien voorbehoedmiddel van darm

caponator = herbergier

caporal = korporaal

caporaux = zie caporal

capote = mantel met capuchon

cappecay = officier

capproen = hoofddeksel voor een man

caprice = grillen

capricieux = hoofdig, grillig

capsarius = puttenmaker

capt = afk. capitaine, kapitein

capteren = iemand ergens in behalen, begrijpen, verkeerdelijk opnemen

captie = bedrog, vangen met woorden, begrip

captieux = bedrieglijk, begrijpelijk

captiff = gevangen

caput = hoofdstuk

caput adventus = begin van de advent

caput jejunii = begin van de vasten, Aswoensdag

car.gld = afk. caroli gulden

carbonarius = mijnwerker, steenkoolhouwer, kolenbrander

Carcan(-um) = halsijzer voor misdadiger

carcant = collier van goud

carcer = kerker, kerkerkot, gevangenenhuis

carceren = gevangen zetten, kerkeren (in een kerker opsluiten)
cardé = kaardgaren, kaardwollen

cardewaegen = kruiwagen

cardewanier = leerbewerker

carêmede = vasten (tijd)

carere = missen

caretarius = voerman

cargier = inner van belasting op meel

carillonneur = beiaardier

carinne = vriendin

caritas dei = zaterdag na Pinksteren

carme = karmeliet, karmelieter monnik

carmel = karmelietenklooster

carmin = karmijn (rood)

carminarius = kamerheer, thesaurier, financiënbeheerder

carmosijnen bratten = karmozijnkleurige kousen

carnarius = slager

carne = rotwijf

carnifex = beul, scherprechter, vilder, ook: slager, vleeshouwer

carnificis = van de beul, van de scherprechter, vilder, slager, vleeshouwer

carnisprivium = vasten avond, ook de vastentijd

carnisprivium clerico = 7e zondag voor Pasen

carnisprivium vetus = 6e zondag voor Pasen

caroliguldens = goudstuk met de beeltenis van Karel de V. vanaf 1521 betaalmiddel, later ook in zilver uitgevoerd, 20 stuiver = 1 carolis gulden

Caroloregium = Charleroi

carolusguldens = zie caroliguldens

carpentarius = timmerman, wagenmaker

carreën = vierkante vestingtoren

carriole = (lichte) boerenwagen

carruca = kar, wagen

carrucarius = karrentrekker, voerman

carta = oorkonde

carta de hidalgia = adelbrief

cartularium = register van akten

carui ll = zie carere

Carvo = Grave

cas = geval

cas subject = ’t geval waar geschil om is

cas van (in) = in geval van

casa = huis

Casandria = Cadzand

casels = kazuifels, priestergewaad

caseneer = kaasboer

caser = uithuwelijken, trouwen

casier = kaasmaker

casjanten = glasgordijnen

casken = kastje

casque = helm

cassatie = afschaffing

casselrie = ambt, waardigheid of leen van de kastelein, kasteleinsvrouw

casseren = afschaffen, te niet doen, uitdoen, uitmaken

castelain = uitbater van andermans hofstede

castelein = kastelein, slotvoogd, burchtvoogd, burggraaf

casteleine = kasteleines, vrouw van een kastelein

casteleinige = zie casteleine

castellanus = kastelein, die een kasteel beheert voor een eigenaar

castigare = tuchtigen, corrigeren

castigatie = zie castigeren

castigeren = tuchtigen , kastijden

castratie = (ontmannen), castreren

castrator = vee besnijder, castreerder

castrensis = kasteelheer

castreren = afsnijden, uittrekken

casu necessitas = in het noodzakelijke geval, een noodzakelijk geval

casu quo = in welk geval

casualia = kerkelijk gebeuren

casueel - bij geval, toevallig

cataracta Gandavensis = Sas van Gent

catarrhus = zinking , ook gezien neusverkoudheid, darmontsteking

catechismus = overzicht van de christelijke leer in vragen en antwoorden

cathaloge = naamtafel, naamceel

cathedra = stoel, gestoelte

catheijl = roerend-goed

catholicus = katholiek

catholijk = rechtsinnig

 

catoenen = dassies katoenen das

catologus confimatorum = naamlijst van de gevormden

catopticus = spiegelmaker

cattijf = rampzalig

Cattorum Vicus = Katwijk

cauchier = stratenmaker

caucidicus = advocaat

 

caue. = afk. cause, (rechts)zaak

caulcer = breuwer, werkman die de naden in een scheepshuid dichtmaakt met pek en touw

cauon. = afk, caution, borg(tocht), waarborg(som), garantie
caupo = waard, herbergier, brouwmeester

caupona = herberg, kroeg, drinkhuis

causa = oorzaak, reden, bewijs

causa civilis = burgerlijke rechtszaak

causa mortis = doodsoorzaak

causa uxoris = uithoofde van het huwelijk

causelaken = zie couchelaken

causeren = veroorzaken, beschuldigen, voortbrengen

causidicus = advocaat

cautele = voorzichtigheid, voorbedachtheid

cauteleus = voorzien

cauter = zie couter

cautère = brandijzer

cautie = borgstelling, borgtocht

Cautie = borgtocht onderpand, zekerheid

cautie de judicio sisti = borg om ten allen tijden in recht te verschijnen

cautie judicatum solvi = borg om het gewijsde te voldoen

cautie juratoir = borgtocht, de belofte bij eed van het gewijsde te voldoen, en zijn persoon, of goederen niet te versteken, of te vervreemden

 
cautie pro litium expensis = waarborg voor de kosten van het proces

cautio = borgtocht, waarborgsom

cautio damni insectie = verzekering van geen schade aan te doen

cautio de demoliendo = verzekering van een timmerwerk te leveren

cautio de dolo = verzekering van niet ter kwader trouw te handelen

cautio de non offendendo = verzekering van de gedreigde niet te beschadigen

cautio desensum iri = verzekering van verantwoording te doen

cautio legatorum = verzekering van betaling van het gemaakte

cautio rem ratam haberi = verzekering van gestand doen

cautio rem salvam fore pupillo = verzekering dat een voogd zijn wezen onbeschadigd (beschermen) houd

cautio restituendo = verzekering van weer te leveren

cautio sufficiens = genoegzame verzekering

caution = zie cautie

cautionaris = borg, borgsteller

cavalje = bouwvallig huis

caveau = grafkelder

caveldijck = deling- of afscheidingdijk

cavelinge = begroting, taxatie

caven = begroten

cavere = behoedzaam, voorzichtig zijn

cavere de rato - borgstellen voor een medestanders aandeel bij een veroordeling

caveren = een borgsom storten, borgstellen, wachten, verhoeden, borg blijven, zeker doen, verborgen

caveren de rato = borg blijven voor een ander die principaal schuldenaar is, zo lang tot dat hij de borg zelf aanneemt en van waarden houd ’t gene de borg heeft gedaan, of anders blijft de borg als principaal verbonden

caverende = zorgen voor

cavillatie kaklerije = (opschepperij), knibbeling, haarkloverij

cavilleren = strijden

cavinge = zie: cavelinge

cede(e)ren = cederen, overgeven, afstand doen, wijken

cedere = overdragen

çedille = overgeven van goederen, afstand

çedio bonorum = boedelafstand

çedionant = die al zijn goed aan zijn crediteuren overgeeft

çedionaris = zie çedionant

cedul = rekening, recept

cedulen deen uten anderen ghesneden = een akte, in duplo op één vel papier geschreven, waartussen met grote letters
een woord (gewoonlijk het woord "cyrographum") geplaatst wordt: het papier wordt daarna bij het woord doorgesneden en iedere partij krijgt een exemplaar der akte , bij verschil over de echtheid van het afschrift moeten dan de beide stukken aan elkander gepast worden en de doorgesneden letters van het woord

’cyrographum’ = een geheel vormen

cedulle = schuldbrief, handschrift

ceedule = akte, schuldbekentenis

ceel = rekening

ceindre = omgorden, omwikkelen

cekreet = w.c. hokje

celebrare = vieren

célébration d’un mariage = huwelijksinzegening

celebratus = gevierd

celebravi = ik heb gevierd

celebre(e)ren = vieren, gedachtenis ergens van houden

celebreeren = akte verlijden bij de notaris, bekend maken, dienen, eren

celebs, coelebs = ongehuwd

celeriteit = haastigheid, snelheid

cellarium = kelder

cellarius = kelder -of keukenmeester

celle = kloosterkamertje

cementarius = metselaar

cemeteric = op het kerkhof

cena domini = donderdag voor Pasen, laatste avondmaal

cénacle = avondmaalszaal

cenakel = zie cenacle

cenbum = Gennep

cendre = stoffelijk overschot

cène = laatste Avondmaal

cenotaaf = monument, graftombe zonder lijk omdat het nooit terug gevonden is, gedenkteken voor onbekende soldaat

cens = schatting

censeur = censuurambtenaar

censo = zie censeur

censuarius = erfpachter

censurabel = belastingplichtig

censure = bestraffing, toets

censure(e)ren = bestraffen, toetsen

census = belasting, rente, cijns, cijnsrecht

census hereditatius = erfpacht

census inclusus est de cijns = is inbegrepen

census vicinorum gebuurcijns = gezamelijke belasting

centarius = honderdjarige

centaurée bleuet = korenbloem

centenaar = gewicht,1 centenaar = 100 pond, ca 49,5 kg, na 1820 de niet officiële naam voor 100 kg.

centenaire = honderdjarig

centenarius = honderdjarige

centener = honderd pond

centesimus = honderdste

centisimo = op zijn honderdste, in het honderdste jaar

centum = honderd

centuria = compagnie

centurio = ritmeester, kapitein, bevelhebber over honderd man

centurio equestris = ritmeester, cavaleriekaptein

cep = ploegboom

céramiste = pottenbakker

cerarius = fabrikant van was

cerchers = tolbeambten, douaniers

cercueil = doodkist, ook: fig. lijkkist

cerdo(-nis) = schoenmaker, leerlooier, handwerksman

cereficarius = waskaarsenmaker

cerevisiarius = brouwer, bierschenker

cerne(e)ren = zien, onderscheiden, ziften, insluiten, omsingelen

certe partye = een contract van bevrachting

certe(e)ren = wedstrijden, wedden

certera desunt = de rest ontbreekt

certificat de bonne vie et certificatie = verzekerd

certificatie = verklaarbrief, verzekering, getuigenis

certifice(e)ren = getuige in rechte, voor de waarheid verklaren
certifieren verzekeren

certijn = betrouwbaar

certus = zeker

cervillarius = helmmaker, helmsmid

ces = failliet verklaren

cesse(e)ren = staken, ophouden, eindigen

cessi(e) = wijken, overdragen

cession bonorum = afstand doen van goederen, brieven om boedelafstand te mogen doen

cessionaris = verkrijger van de rechten

cessum = wijken, overdragen

cetera = de rest, de overige dingen

ceterus = andere, overig

ceulse croegen = Keulse kruiken

ceurnoten = schepenen of dorpsfunctionarissen in Oost-Nederland

cg. = afk. cousin germain, volle neef

chaerotjen = zalfdoosje

chaînette = kettinkje

chais = rijtuig

chaise = koets, sjees

chal. = afk. cheval, paard

chalcographus = graveur, plaatsnijder

chambre ardante = rouwkamer, kamer waarin een door brandende waskaarsen omringde lijkkist staat

chameau = rotwijf, klerewijf, kreng

chammerande = lijstwerk, schilderijlijst

 

champ = veld, weide, akker, terrein, gebied

champ de foire = kermis, marktplein

change = verwisseling, ruiling

changeeren = wisselen, verruilen

chanoine = kanunnik

chap. = afk. chapitre, hoofdstuk, (dom)kapittel

chapelain = (huis)kapelaan

chapelier = hoedenmaker, maakster

chapelière = zie chapelier

chapelle = kapel, ook geestelijken van een kapel, kerkkoor

chapelle ardante = de door talrijke brandende kaarsen met vurige gloed verlichte kapel, waar het lichaam van de overledene opgebaard staat, rouwkapel

chapitre = kapittel, college van geestelijken dat gezamenlijk de zielzorg in een parochie uitoefent, hoofdstuk van een reglement

char funèbre = lijkkoets

char. = afk. charretier, voerman

character = merkteken, kenteken van een gezant

charbonneux = miltvuur

chargeeren = aanvallen, belasten

 

chargement = verandering

Chargeren = belasten, opdragen

chargie = aanval, last ambt

charletan = kwakzalver

charmeeren = betoveren, verlokken

charpentier = timmerman

charretier = voerman

charron = wagenmaker

charta = papier, blad perkament dat ter bekrachtiging is voorzien van een zegel

chartabel = meedogend, goed gevend

chartarius = papiermaker

charter = oorkonde

chartre= elk officieelstuk, verklaring, ambtelijk stuk, overeenkomst bevattend

châsse = (reliek)schrijn, relikwieënkast

chatelaine = ketting, lint of band door vrouwen om het lichaam gedragen en waaraansleutels e.d. gehangen werden, zo genoemd omdat burchtvrouwen veelal een dergelijk apparaat plachten te dragen

chatellenie = castelrie

Chattorum Vicus = Katwijk

chaufour = kalkoven

chcun. = afk. chacun, ieder, elk

chelista = vioolspeler

chemineye = schoorsteen

chercer inner = van belasting op meel

chercher = zie cerchers

chiering = verkoop bij opbod aan de meest biedende

chiffres Romains = Romeinse cijfers

chijn = belasting, schatting, pacht, rente

chijns = zie chijn

chijnsboec = boek waarin alle pachten, renten en belastingen zijn opgetekend

chijnsgoet = belastingplichtige goederen

Chilonium = Kiel (Duitsland)

chimaera = heraldiek teken, heeft gezicht, en borsten van een vrouw, voor- en achterpoten van een leeuw, lichaam van een geit en staart van een slang

chimere = verdichtsel, leugen, verzinsel, mythe

chirhographum = een handschrift

chirographe = een met zijn handschrift ondertekende oorkonde, meestal 2x geschreven voorzien van een tussenruimte, waar het woord ’chirographe’ is vermeld, beide partijen kregen een deel van de doorgesneden oorkonde

chiromatie = hand -leeskunde

chirothecarius = handschoenmaker

chirurgien = dokter, wonden hersteller, ook: de barbier in de dorpen en kleine plaatsen

chirurgijn = zie chirurgien

chirurgus = zie chirurgien

chn. = afk. charron, wagenmaker

choefoer = komfoor

choor = koorgedeelte in kerk

choralis = koorknaap

christ = Christusbeeld

christiane = op christelijke wijze

christianus = christelijk

chronike = kroniek

chronologie = tijdrekening

churz = keurvorst

chymiather = alchimist

chyrotecarius = zie chirothecarius

ciborie = heraldiek teken, miskelk

cicaneur warevogel = schrobber, haarklover, muggenzifter

cig. = afk. cousin issu de germain

cijns = belasting, schatting, rente

cijnsdach = betaaldag

cijnser = belastingplichtige

cijnsgoed = goederen of diensten waarvoor belasting betaald moest worden

cijnsmeester = ontvanger van de belastingen

cijnsrente = erfpacht

cimetière = begraafplaats, kerkhof

cimiterium = zie cimetière

cinerum = Aswoensdag

cingler = striemen, geselen, slaan

cingularius = riemenmaker

cinopel = heraldiekkleur, vermiljoen

cinoper = zie cinopel

cinq = vijf(de)

cinqte = afk. cinquante, vijftig(ste)

cinquante = vijftig(ste)

cintré = gebogen, gewelfd

cinxavont = dag voor Pinksteren

cipier = gevangenenhoeder (gevangenisbewaarder), stokbewaarder = gevangenisbewaarder), stokwachter

circa = ongeveer, omstreeks

circa ... vespertinan = omstreeks ...uur in de avond

circa cingquam matutinam = omstreeks vijf uur in de nacht

circa decimam antemeridianam = tien uur ’s ochtends

circa decimam matutinam = omstreeks 10 uur in de morgen

circa duodecimam diurnam = omstreeks 12 uur in de middag

circa duodecimam nocturnam = omstreeks middernacht

circa meridiem = omstreeks 12 uur ’s middags

circa vesperam = omstreeks de avond

circoncire = besnijden

circonscrire = afbakenen

circonscrire une propriété = afgebakend eigendom

circulator = landloper, ook: venter, marskramer

circumcerentie = circuit, ommegang, omtrek, omloop

circumcisie = besnijding

Circumcisio = Besnijdenis (1 januari)

Circumcisio Domini = Besnijdenis des Heren (6 januari)

Circumdederunt = 9e zondag voor Pasen

circumduce(e)ren = misleiden, bedriegen

circumlocutie = een breedsprakige, een bewimpelde spraak, omschrijving in woorden

circumspect = voorzichtig, omziende

circumspiciëre = heromzien

circumstantie = omstandigheid, gelegenheid van de zaak, omstandigheden

circumveniëren = bedriegen, misleiden, verstrikken

circumventie = bedrog, verstrikking

cire = (zegel)lak

cire à cacheter = zie cire

ciseleur = ciseleur, ciseleerder, graveur

cistarius = kistenmaker

cisterne = waterput, regen opvang put

 

Citadin(e) = stedeling(e)

citatie = oproeping, daging, dagvaarding

citatie edictaal = oproeping, daging bij edict

citatie personel = oproeping (daging) in persoon

citatie reëel = daging bij aantasting 

citatie verbaal = oproeping bij monde, mondelinge oproeping

citation = zie citatie

cité = afgesloten stadsdeel

citeren = voor de wet dagen, dagvaarden, in rechten betrekken, dagen, aanhalen

citerne = regenput, ton

cito = snel, spoedig

citoyen = burger

citoyenne = zie citoyen

citrulle = watermeloen

civiele gijzeling (in) = in voorarrest, wel met bepaalde vrijheden

civijl = burgerlijk

civil = beleeft, heus, burgerlijk, burgerlijk

civile sa(a)ke = waar lijf nog bloed aan hangt, wereldlijke zaken, ook: een zaak die bloed nog lijf raakt

 

civilement = zie civil

civilen regter = wereldlijk rechter

civilis = zie civil

civiliteit = burgerschap, beleefdheid

civis. = afk. Civ. burger

civissa = burgeres

civitas = stad

civitatis = zie Civitas

clabaudeur = roddelaar(ster), kwaadspreker

clabaudeuse = zie clabaudeur

clacmerse = klatergoud

claescoeke = sinterklaaskoek, (peperkoek, taaitaai?)

claeuwaert = heraldiek teken, klimmende leeuw

clagebaer = een zeer zware verwonding waarover alleen in de hoge vierschaar mocht worden geklaagd

clagere = aanklager, verzoeker

clairon = klaroenblazer, trompetter

clame(e)ren = roepen, krijten, schreeuwen, huilen

clampser = de pijp uitgaan

clamser = zie clampser

clan = stam, geslacht, sibbe

clanculo = in het geheim

clandestin = heimelijk

claquette = scharminkel van een rijpaard

clarissimus = zeer vermaard

classis = vergadering van kerkelijke personen, bende, scheepsvloot

clauculo = in het geheim

claudere = (af)sluiten

claudus = kreupel, mank, lam

clausi = (af)sluiten

clausle = van arrest besluit van bezetting

claustrarius = poortwachter, huisbewaker, slotenmaker

clausul approbatoir = besluit, waar bij voor goed gekend word

clausulae = Sluis

clausule = slot, besluit, grondreden, bijvoegsel

clausule condicillaris = bijvoegsel van een volkomen uiterste wil, Iets dat men in de uiterste wil doet stellen om zo ze kracht van een volkomen kan hebben, dat ze ten minste als een onvolkomen uiterste wil mag bestaan

clausule derogatoir = een betuiging in de uiterste wil, waarmee de opsteller betuigd geen andere uiterste wil bij hem naderhand te zullen verlijden, dan met de herhaling van bepaalde woorden uit het eerste gesteld

clausule edictaal = besluit voor buitenlandse dagvaarding, hierdoor kan de deurwaarder in het buitenland dagvaarden

clausule paenaal = besluit van straf

clausule reservatoir = besluit, waarbij de macht wordt gehouden, waarbij de testateur de macht aan zich zelf houd om enige veranderingen in zijn testament alleen onder zijn
handtekening te mogen maken

clausule salutaire = een voordelig bijvoegsel

clausule suspensiva = zie clausule van inhibitie

clausule van authorisatie = slotreden van machtiging, waardoor een deurwaarden wordt gemachtigd de
bevelen van het hof direct uit te werken

clausule van inhibitie = verbod jegens de executie het welk een ordinaris clausul is in een mandament
in cas d’appel, opschoning van de uitwerking van een gewijsde vonnis

clausum = zie clausi

clausum paschae = 1e zondag na Pasen

clausurmacher = hersteller van boeksloten, kleinenslotenmaker

clausus = gesloten

clauwaert = heraldiek teken, klimmende leeuw

claviger = sleutelbewaarder, rentmeester

cleederen = kleren

cleenoede = snuisterijen

cleerbesem = klerenborstel

cleermaecker = kleermaker

cleijn inportantie = van geringe waarde

cleinbroot = fijn brood, mogelijk een soort gebak

cleine = leem, klei

cleinmolen = molen om klei of leem te malen voor bouwstof

cleinoden = versieringen, voor kleding

cleipoel = winplaats van klei en leem

clementie = zachtmoedigheid

clercsijn = misdienaar

clericus =- geestelijke, geleerde, student, klerk

clericus scabinorum = schepenklerk

clerkehuis = fraterhuis

Cleva = Kleef, te Kleef

Clevæ = zie Cleva

cleyachtyghe aerde = kleiachtige aarde, leem

clibanarius = ovengieter, bakker, ovenmetselaar

cliëns schutgenood = (beschermheer), leenman

clienteele = bescherming

clientele = bescherming

clijt = zie cleine

clite = klei

clivensis = van Kleef

cloacarius = beerput afvoerder, privaatreiniger

cloaque = drekput

clocher = parochie, gemeente, dorp

clockensolder = vloer in de toren waar de klokken staan opgesteld

clockere = klokkenluider

clocqslach = (wonende onder de) wonende in de nabijheid van de torenklok

cloete = bol op een stok, de appel op een zwaard

cloître = klooster

cloppen = de klok luiden

cloppere = koperslager

clopslach = bij openbare verkoping de hamerslag van toewijzing

cluasule justificator clueghene = meerdere, andere

Clusa = Sluis

clusa = zie clausulae

clusor = smid, ook gezien juweelzetter, graveur

cm. = afk. contract de mariage, huwelijkse voorwaarden

cmmr. = afk. Commandeur, Commandeur, bevelvoerder

cnaepvaruwer = leerling in het lakenverversgilde

cnape = gewapend dienaar

cnectschole = jongensschool

cneder = bakker

cnokenhouwer = slager, vleeshouwer

cnollerie = brouwerij van dunnebier (een soort slechtbier)

 

cnopen = knopen clausule reservatoir

co. = afk. compagnon, echtgenoot, partner

coaccusé = medebeklaagde

coaccusée = zie coaccusé

coactie = dwang

coadjutor = medehelper

coche = reis- , postkoets

cocher = koetsier, voerman

cocotte = gietijzeren stoofpan

coctor = bierbrouwer

cocus = kok

codde = knots, knuppel

code civil = burgerlijk

codex = handschrift

codicil = een soort van uiterste wil, zonder erven, of te onterven, testament, wilsbeschikking buiten testament

codicilaire dispositie = laatste wilsbeschikking, buiten testament

coeganc = weiland, groot ca ½ morgen

coegelt = belastinggeld om een koe op de gemeenschappelijke veeweide te mogen laten grazen

coelebs = ongehuwd, vrijgezel

coelibates = ongehuwde staat

coemeterium = kerkhof

Coena Domini = Witte Donderdag

coërceren = dwingen

coere = keur, handvest

coerhuus = wachttoren

coermoten = bijzitters

coers = loop, gebruik

coeschattinge = belasting naar het aantal koeien

coesmule = koeienkop

coetus = vergadering van predikanten

coeyemeester = dierenarts speciaal voor runderen

coffer = koffer met gewelfd deksel, ook: doodskist

coffijmolen = koffiemolen

coge = besmettelijke ziekte, vermoedelijk de pest

cogele = mantel met kap, ook: stok voorzien van een ronde kop uiteinde

cognaten = alle afstammelingen in mannelijke en vrouwelijke lijn van bepaalde stamouders

cognati remotiores = verre bloedverwanten

cognatio = bloedverwantschap (van moederszijde)

cognationis = zie cognatio

cognatus = verwant, bloedverwant uit de vrouwelijke lijn

cognitus(-a) = verwant, verwante

cognmen = familienaam

cognoscement = kennis, getuigschrift

cognosceren = bekennen, erkennen

cohabitatio = bijslaap, gemeenschap hebben

cohereditas = mee erven

cohéritier = mede-erfgenaam, gename

cohibe(e)ren = bedwingen

cohier schatceel =  blaffard, register

coiuges = de echtgenotes, gehuwden

cokenboec = afrekenboek voor de keukenmeester of cokenscriver

cokenmaerte =  keukenmeid

cokenmaget = zie cokenmaerte

colationeren = gelijkmaken

colde = oude

colebs = bastaard kind

Colen = Keulen

colier = ijzeren halskraag

coll. = afk. colonel, kolonel

collata concordat = komt overeen met het origineel

collateraal = zijdeling, rijdeling maagschap

 

collaterale = erfgenamen erfgenamen in de zijlinie

collaterale successie = erfenis die op een zijtak overgaat

collateralen = zijdelingse bloedverwanten

collateralis = in de zijlinie (bij verwantschap), in de zijlijn, echtgenote

collateur = die iets geeft

collatie = het recht van benoeming geestelijke, ook vergelijking van geschriften met de oorspronkelijke tekst, ook samenvatting, vergelijking, bijpassing

collatieon(e)eren = gelijkmaken van geschriften met de oorspronkelijke tekst

collatierecht = het recht van benoeming van een predikant

collatio = benoeming toewijzing

collationeren = het samen brengen, vergelijken

collationis = zie collatio

collatum = toewijzen

collecte = kort gebed bij de aanvang en het einde van de mis

collecteur = inner, verzamelaar, gaarder

collectie = verzameling, verpachting, vergadering

collector = belastinginner, ontvanger van de belastingen

collega = ambtgesel, ambtgenoot

collegiale kerk = een kerk die door een kapittel van Kanunniken wordt bediend

collegie = bijeenkomst, gilde, geselschap

collegii = seminarie

colligeeren = samenvoegen, verzamelen, concluderen

colligeren = verzamelen, vergaderen

colloratierecht = het recht om een kandidaat voor te stellen bij de benoeming van bijvoorbeeld een pastoor

colluderen = het samen bedenkelijk handelen, in geheime verstandhouding staan

colluerde hosen = korte kousen

collusie = heimelijk verstand, bedrog, geheime bedrieglijke verstandhouding

collusie = heimelijke verstandhouding met iemand om een ander te benadelen, samenspannen

colombier = duivenhuis, duivenhok ook: ouderhuis, ouderlijk huis

colonia = pachthoeve

Colonia Agrippina = Keulen

Colonia Agrippinensium = zie Colonia Agrippina

coloniensis = van Keulen, Keuls

colonus = (kleine)boer, keuterboer, pachter

colorateur = schilder

combat = gevecht

combustie = verbranden, brandwond, verbrand zijn 

come. = afk. comme, net als, evenals, (zo)als, als het ware

comes palatinus = paltsgraaf

comes(-mitis) = graaf

comitatu = in het gezelschap van

comitatus hornani = van het graafschap Horn

comitatus vittemiensi = van het graafschap Wittem

comitatus(-us) = graafschap, gezelschap

comitis = graaf

comitissa = gravin

commater = peettante, meter

commemoratie = een gedachtenis

commémoratif = ter nagedachtenis

commemoratio animarum = herdenking van alle overleden zielen, 2 november

commemore(e)ren = herdenken, herhalen, vertellen
commendatie = gebed voor de stervende of overledene ter opname bij de Goddelijke voorzienigheid

commendator = commandeur

commende(e)ren = prijzen

commensaal = disgenoot, tafelgast

commentarie = verklaring, uitlegging

commente(e)ren = verklaren

commerans = verblijvend, wonend

commerantis = zie commerans

commercie = koophandel, verhandeling

commergelt = kosten voor een gerechtelijk beslag

commerloos = gratis, zonder kosten, onbelast

commidieux = geriefelijk, gemakkelijk

commigre(e)ren = verhuizen, zich nederzetten

commijs = bevelhebber

commine(e)ren = dreigen

commis = zie commijs

commisceren = vermengen

commiseratie = erbarming, deernis, medelijden

commisere(e)ren = erbarmen, deernis hebben

commissarius = belastingoplegger

commisseren = zie commisceren

commissie = bevel, macht, last

commissio = opdracht, toestemming
commissione pastoris = in opdracht, met toestemming van de pastoor

commissioneur = boodschapper

commitie = landdag, rijkdag

committe(e)ren = iemand te werk stellen, bevel geven, misdoen, zondigen, bevelen, macht geven, toestaan, last geven, afvaardigen, delegeren

committeerde = bevelhebbers, gemachtigde

committent = lastgever, bevelgever

committimus = volle macht, is de last van de opperrechter, aan een lagere om kennis van een zaak te nemen

commodatie = lening

commoditeit = gemak, gelegenheid, gerief

commonitie = vermaning, waarschuwing

commorans apud = verblijven bij

commorare = verblijven

commorari = verblijven, wonen

commotie = beroerte, beroering

commove(e)ren = bewegen, roeren, verroeren, beroeren

commssre afk. = Commissaire, commissaris

commune = gemeente

communicanten = deelnemers aan het avondmaal

Communicanten register = register van communicanten (deelnemers aan het avondmaal)

communicatie = verwisseling, mededeling, berading, gemeenschap

communice(e)ren = ter kennis brengen, mededelen
communie gemeenschap

communio = communie

communio bonorum = gemeenschap van goederen

communis = gemeenschappelijk, gewoon

communis aqua = gemeenschappelijk water

communis plaetsa = openbare plaats, -gebied

communis platea = openbare weg

communis septimana = de week na St. Michaelisdag (29 september)

communitas = gemeentegronden, gemeente

communitatis = zie communitas

commutatie = verwisseling

commutativa = vergeldende

commutator = wisselaar

commute(e)ren = mangelen,ontbreken, wisselen, veranderen

comp. = afk. compagnie, gezelschap, groep -personen, -militairen

compact = verdrag, verding, verbond

compagnie = gemeenschap, maatschap, vergadering

comparacie = gelijkenis

comparare = verschijnen, kopen

comparatie = vergelijking

compare(e)ren = verschijnen, zich vertonen

compareerden = zie compareren

compareren = verschijnen voor het gerecht komen, ook gelijkenis vertonen

comparerende = verschijnen voor een schepen (en), notaris of rechter

comparicij = vergadering, bijeenkomst

comparitie = bijeenkomst, vergadering

comparuit = als iemand een ander in een rechtzaak betrekt, en zelf niet verschijnt, dan verkrijgt de gedaagde verlof van het hof, en condemnatie (veroordeling) van de kosten door hem gemaakt, ten laste van de aanlegger te brengen

comparus = verschenen (voor de ambtenaar bij aangeven overlijden)

compas = passer

compassi = medelijden, mededogen, deernis

compassio Mariae = vanaf 1727 de vrijdag voor goede vrijdag

compater = peetvader, peter, peetoom

compatibel = medelijden, gedoogd, ergens wel mede overeenkomend

compelle(e)ren = toedrijven, aandringen, aanklagen, aanspreken, dwingen

compendieux(s) = beknopt, kort

compensatie = vergelijking, vergelding, als men het een tegen het ander afweegt

compense(e)ren = het een tegen het ander afwegen of weergeven, de ene schuld met de andere vergelijken

compete(e)ren = behoren, aangaan, schuldig zijn, toebehoren
competens in domo area, horto ac hereditatibus = toekomend in een huis, erf, tuin en de erfgoederen

competent = redelijk. ook tot handelen bevoegd, behoorlijk

competente = voldoende

competenten regter = dagelijkse en onderhorigen rechter
competentie behoorlijkheid, onderhorigheid

competeteur = dat men samen met een ander begeerd

competieren = rechtens toekomen

 

competivi = toekomen, toebehoren

compitatio gradum = bereken van de graad van verwantschap

complace(e)ren = believen

complainte = klacht

completorium = het laatste gebed uur in een klooster aan het einde van de dag

complexie = aard, gesteldheid

complice = makker, medepleger van enig kwaad, mededader, medeplichtige

complimenten = eerdienstigheid, dienst-reden, gedienstigheid

complotte(e)ren = het samenstaan, het samenspannen

compone(e)ren = maken

compornus = wat men "te samen" beloofd

comporte(e)ren = gedragen

comportement = handel en wandel, gedrag

compose(e)ren = schikking tot afkoop van straf

compositeur = ontwerper en vastleggers van de minnelijke schikking

compositie = wat men gemaakt heeft, een maaksel

compositor calopodiorum = leestmaker

comprehenderen = in een trekken, begrijpen, bevatten

comprehensie = bevatting, begrijpen

compres = in een gedrongen, geperst

compromis = toezegging, verblijf, belofte

 

compromitte(e)ren = toezeggen, verblijven, overgeven

comptoir = rekenkamer, schrijfkamer, bank, wissel, kantoor

comptoire = secretariaat, schrijfruimte, archief

compulsie = aandrijving, dwang, drang

compulsoir mandement = een bevel tegen geweigerd recht, en geleden overlast, dwangbrief

computare = rekenen

computatie = rekening, toerekening, aanrekening

computeren = toerekenen, aanreken, rekenen

compy = kopie

comtabel = aansprekelijk, schuldig, telbaar

comte = graaf

comté = graafschap

comtesse = gravin

comtoir = van den ontvanger kantoor (te Delft) dat belast was met het centrale beheer van de pastoriegoederen op het platteland van Holland

concederen = verlenen, gunnen, toegeven, toestaan, bewilligen

concedo = toestaan

 

conceptie = ontvangen

conceptio Mariæ = Maria Ontvangenis (8 december)

concere = zie concedo

concerneren = betreffen, aanbehoren

concertatien = strijding, het samenstrijden

concessie = zie concedo

Concessio(nis) = afstand (doen)

concession funéraire = familiegraf

conciëntie = geweten

conciërge = hofwachter, stadhuisbewaarder

concilie = vergadering

conciliëren = bevredigen, verzoenen

concilium = concilie

concilium tridentinum = het Concilie van Trente

conciperen = begrijpen, voornemen

concipiëren = concipiëren, begrijpen, ontwerpen, opnemen

concitoyen = medeburger,-es

concitoyenne = medeburgeres

concludendo = zie concluderen

concluderen = de zaak in rechte aanleggen, besluiten

concluderen in regten = de zaak op alles besluiten, zonder nadien iets meer over te leggen, en op het overlegde recht verzoeken

concluderen, concludendo = een gevolgtrekking maken, besluiten, eendrachtig maken, vaststellen

conclusie = slot, besluit

conclusie in regten = een korte stelling en de grond waarop het proces werd gevoerd

concordantie = overeenstemming, eendrachtigheid

concordare = overeenkomen (met het origineel)

concordat = komt overeen (met het origineel)

concordat collata = is gecollationeerd stemt woordelijk overeen met, stemt overeen met

concordat cum suo originali = afschrift stemt, nadat het is gecollationeerd woordelijk overeen met het origineel
concorderen overeenkomen

concordie = eenstemmigheid, eendracht

concubinage = buitenechtelijke samenleving

concubinatus = samenwonen buiten het huwelijk

concubine = een slaaplief

concubitus anticipatus = gemeenschap voor het huwelijk

concupiscentie = een kwade begeerte

concurrentie = samendeling, mededinging, samenloop, gelijkgerechtigheid van schuldeisers

condamné = veroordeeld

condamner à mort = ter dood veroordelen

condemnare = zie condemnare

condemnatie = verwittigen, ook: veroordeling, vonnissen tot iemands nadeel

condemneren = veroordelen, verwijzen, doemen

condemnieren = veroordelen

condempneren = veroordelen

condenscederen = gezamenlijk overkomen

condependentie = de samenhanging, aanbehoring

condependere = het samenhangen

condescenderen = aftreden, inwilligen, toestaan

condicta = bruid, verloofde

condictie = terugeisen van het geen ten onrechte of te veel betaalt, of gegeven is

condictus = bruidegom

condimentarius = specerijenhandelaar

condiscipel = schoolgezel, medeleerling

conditicio(nis) = voorwaarde, toestand, beroep

conditiën = voorwaarden

conditio = zie conditicio

conditioneel = op voorwaarde

conditioneren = bespreken, voorbedingen

conditus = eerbaar, fatsoenlijk

condoneren = vergeven, toegeven

conducticius = dagloner, huurling

 

conductie = verhuring

conductus paschae = 1e zondag na Pasen

Conductus(us) = geleide

coneil = afk. conseil, raad(geving), advies

conestabularis = politieagent

confector = hersteller

confectum = (op)maken

confedereren = te samen verbinden

conferre = toewijzen

confesseren = bekennen

confesseur = biechtvader

confessie = bekentenis, belijdenis

Confessio(nis) = biecht

confessionael = biechtbrief

confessione et extrema unctione confesso = waarover beide partijen het eens zijn

confessus = (na te hebben) gebiecht, gebiecht

conficiëren = voleinden, ten einde brengen

confidentie = vertrouwen, vrijmoedigheid

confideren = toevertrouwen

confinatie = hechtenis

confinis = aangrenzend

confinium = aangrenzend gebied

confinnande = nieuw aangenomen kerklidmaat

confinnatie = bevestiging van kerk lidmaatschap

confirmandus = zie confinnande

confirmare = zie confirmo

confirmata = zie confirmatus

confirmatae = gevormden

confirmatie = bekrachtiging, ratificatie, versterking, bevestiging

confirmatio = vormsel, verklaring

confirmatorum = van de gevormden

confirmatorum registrum = register van de gevormden

confirmatus = gevormd, persoon die het vormsel heeft ontvangen

confirmeren = bekrachtigen, bevestigen, versterken

confirmo = bevestigen

confiscacie = verbeuren

confisco = in de kas bewaren, iemands vermogen verbeurd verklaren

confisqueren = verbeurd verklaren, aanslaan

confiteren = zie confiteri

confiteri = bekennen, biechten

conflator = ijzergieterijarbeider

Confluentia = Koblenz

confluëren = het samenvloeien, het samenlopen, samenvloeien

confonderen = verwarren, beschaamt maken

conform = gelijk

conformati = zie confirmatae

conformeren = gelijkmaken

conformiteijt = overeenkomst

confortatie = versterking

confrater = spitsbroeder, medebroeder

confrère = collega, ambtgenoot, vakgenoot

confringeren = verbreken

confronteren = de een bij den ander vergelijken, en is eigenlijk als partijen, of getuigen tegen elkander werden gehoord

confugeren = toevlucht nemen

confunderen = kleineren

confutatie = wederlegging

confuteren = weerleggen

confuys = verwart, ontstelt, over hoop, hol over bol

congeneralis = verwant, familielid

congregatie = vergadering

congregatione (in) = in de vergadering

congregeren = verzamelen

congruentie = gevoeglijkheid, overeenstemmin

congruëren = gevoegen, overeenkomen, gelijkvormig zijn

coniecturael = gegeven advies

coniecture = advies

coniectureren = adviseren

coninck = koning

conincklijcke majesteyt = koninklijke Hoogheid

conincsevel = huiduitslag, melaatsheid

conincsilver = benaming voor gewoon zilver, (minder zuiver)

conincxdalers = betaalmiddel, muntsoort

coniu(n)x = echtgenoot, echtgenote

coniucti sunt =  zij zijn getrouwd

coniuctus = getrouwd

coniuga = de echtgenote

coniugae = van de echtgenote

coniugalis = getrouwd

coniugare = in het huwelijk verbinden

coniugatio = huwelijk

coniugatis = zie coniugatio

coniugatores = echtelieden

coniugatus (vr. conjugata) = gehuwd

coniugere = uithuwelijken, ten huwelijk geven

coniuges = echtpaar, van de echtgeno(o)t(e)

coniugialis = huwelijks

coniugis = van de echtgenoot, echtgenote

coniugium = huwelijk

coniugum = van de echtgenoten

coniuncti = gehuwden, echtgenoten

coniunctio = verbintenis, huwelijk, verwantschap

coniungere = verbinden

coniunxi matrimonio = heb ik in het huwelijk verbonden

coniurgatus = getrouwd

coniux = echtgenoot, echtgenote

conj. = afk. conjugalis, wettig, echtelijk

conjoint = echtgenoot, echtgenote

conjointe = zie conjoint

conjuctie = het samenvoegen

conjug. = afk. conjugalis, wettig, echtelijk

conjugalis = wettig, echtelijk

conjugatis = getrouwd

conjuges = echtpaar

conjugium = huwelijk

conjuncte = bevoegde

conjuncti fuerunt (sunt) = zijn getrouwd

conjunctus = gehuwd

conjungeren = het samenvoegen

conjuratie = de samenzwering

conjureren = het samenzweren, bezweren

conjux = echtgeno(o)t(e), man, vrouw

conleute = echtlieden, echtgenoten

connaître charnellement = vleselijke gemeenschap hebben met ...

conniueren = door de vingers zien, vergeven

conniventie = oogluiking, oogluikend

conniveren = oogluiken, door de vingers zien, gedogen

connubium = huwelijk

conqueest = dat verkregen is

conquest = overwinst, verovering

conquesteren = veroveren, verkrijgen, winnen

consanguin = van vaderszijde verwant

consanguineus = bloedverwant, meer dan vijf graden afstand

consanguinitas = bloedverwantschap

consanguinitatis = van de bloedverwantschap

consanguinité = verwantschap via de vader, bloedverwantschap

consanguiniteit = bloedvruntschap, (bloedverwantschap), maagschap

conscabinus = medeschepen

conscenderen = klimmen

conscientie = gemoed, geweten, gewisse

conscientieus = vroom, oprecht, rechtvaardig

conscinderen = doorsnijden, doorhouwen, doorhakken

conscriberen = schrijven, beschrijven

consecutie = vervolg

conseil de fabrique = kerkfabriek

conseilleur = adviseur, raadgever, geefster

consensu meo = met mijn toestemming

consensu parentum = met toestemming van de ouders

consensu pastoris = met toestemming van de pastoor

consensu quorum interest = met toestemming der belanghebbenden

Consensus(us) = toestemmen

consent = bewilliging, verlof, toestand toestemming

consenteert = toestemmen, vergunnen, veroorloven, toestaan

consenteren = bewilligen, toestemmen

 

Consentio(nis) = toestemming

consequent = een kwade gewoonte te laten gebruiken

consequentiamtrecken (in) = daaraan gevolgen verbinden
consequentie gevolg van

consequeren = vervolgen

conserneeren = omvatten. samenvattend, inhoudend

conservaon. = afk. conservation, behoud, bewaring, conservering

conservatie = bewaring, onderhouding

consessions d ’armes = wapenbrieven

considerabel = aanmerkelijk, nadenkelijk

consideratie = inzicht, nadenking, overweging

consideratie van (in) = in aanmerking genomen van

considereren = inzien, bedenken, aanmerken, beschouwen, overwegen

consignatie = onder rechtlegging; zie oblatie

consigneren = onder rechtleggen, verzegelen, in bewaring geven van geld bij het gerecht

consiliarius = raadsheer, burgemeester

consilie = raadslag, berading

consiliëren = raadplegen

consilium = raad

consisteren = bestaan

consistoriale vergadering = vergadering van de kerkenraad

consistorie = vergadering, raadkamer, kerkenraad

consistoriekamer = vergaderkamer van de kerkenraad, ruimte waar de priester of predikant zich kleed voor de dienst

consistorio (in) = in de kerkenraad

consistorium = kerkenraad (s)(vergadering)

consistoryregel = huishoudelijk reglement voor de kerkenraad

consobrina = nicht, kind van zuster

consobrinus = neef, kind van zuster

consocer = schoonvader

consoceri = schoonouders

consoleren = vertroosten, bemoedigen

consolide(e)ren = helen, het samen hechten, verharden

consomme(e)rn = voleinden, voltrekken

consonant = overeenstemmende, gelijkluidende

consors = echtgenoot, man

consortis = van de echtgenoot, van de man

conspect = aanschouw, aanzien

conspiciëren = aanschouwen, aanzien

conspicue = klaar blijkende, duidelijk blijkend

conspiratie = het samenspannen, samenzwering, muiterij

conspireren = samenzweren, samenspannen, aanspannen om enig kwaad te doen, of uit te voeren, muiterij

constabularis = politieagent, bewaker

constat = het staat vast

consteren = blijken, in waarheid bestaan, bekend zijn

constituant = een rent-verschrijver

constituëren = machtig maken, in plaatse stellen

constitutie = neerleggen op machtigen

constitutiebrief = brief (van de overheid) waarin een

verordening/toezegging is beschreven

constreincte = zie constrictie

constrictie = bedwang

constringeren = dwingen, prangen, pramen

constumeerlijck = van oudst gebruikelijk

consuetis ecclesiae = met de gebruikelijke sacramenten van de Kerk

consuetus = gebruikelijk

consul = raadsheer, burgemeester, schout

 

consule(e)ren = beraden

consulent = predikant van een andere gemeente die bij een vacature het ambtswerk waarneemt

consummatie = voleinding, volvoering

consummeren = volvoeren, voleinden

cont = afk. contre, tegen, contra , anti

 

contagie = besmetting

contagieus = besmettelijk

contagieux = besmettelijk

contamineren = besmetten, bevlekken

contamnatie = besmetting

contant = gereed

conté = het vrouwelijke geslachtsdeel

contectalis = echtgenoot

contemple(e)ren = overdenken, beschouwen, aanzien

contende(e)ren = invaren, twisten, krakelen, pleit aanleggen, eis maken, pleiten, eisen

contendieren = betwisten

content (in) = aanstonds, dadelijk, straks, staande voet

contente(e)ren vernougen =  genoeg, te vrede stellen

contentement = tevredenheid

contentie = twist, krakeel

contentieus = vijandelijk, kijfachtig

conterbrief = een akte die onmiddellijk in verband met een andere behoord, meestal was deze zigzaggend doorgesneden. Beide partijen hadden een deel van de akte

conterfeitsel = portret

conterfetter = portretschilder

conterfeyten = namalen, namaken, afbeelden

contersegel = kleine zegel gedrukt op de achterzijde van het grote zegel

contest(e)eren = beroepen, betuigen

contestatie = betuiging

conthora(a)len = bruid en bruidegom, echtgenoten, bedgenoten, huwelijks partners

conthoralis = echtgenote

continentie = inhouding, ingetogenheid, onthouding

continere = omvatten

contineren = contineren, bevatten, begrijpen

continerende = verdagende

contingentie = geval, gebeurlijkheid

continuatie = aanhouding, volharding, vervolg, voortzetting, voortduring

continueerde = voortduurde

continuele = achtereenvolgende

continui = zie continere

contoor = kist voor het opbergen van de kasboeken akten etc.

contra = tegen

contra-rol = tegen-boek (grootboek)

contrabanderen = tegen aanspannen

contract-antenuptiaal = huwelijkse voorwaarden

contractum = (iets) sluiten, bijvoorbeeld huwelijk

contradicat = hij spreekt tegen

contradice(e)ren = tegenzeggen, tegenspreken

contradictie = tegenstrijdigheid, tegenspraak, tegenwerping, tegenspraak

contrafaitinge = geschilderd portret

contrahenden = zie contrahenten

contrahenten = contractanten

contrahere = (iets) sluiten, bijvoorbeeld huwelijk

contraheren = overeenkomen, samen handelen, verkorten, intrekken

contrahunt = trouwen, huwen, zij sluiten een huwelijk

contramanderen = afzeggen, tegen bieden

contramine(e)ren = tegenmijnen (ondermijnen), tegenwerken, tegen list gebruiken

contrapignus(noris) = onderpand

contrarie = tegenstrijdig, in tegenstelling tot..., in tegenspraak, weersstrijdig (integendeel)

contrariëren = tegenstrijden, tegenstreven

contrarieteit = strijdigheid

contrarolleren = tegen-boekhouden

contrarolleur = hij die de boekhouding controleert

contraveniëren = tegengaan, overtreden

contravente = overtreding

contraventeur = overtreder

contraventie = overtreding

contraxerunt matrimonium = zij sloten een huwelijk

contraxi = (iets) sluiten, bijvoorbeeld huwelijk

contraxit sponsalia = hij heeft een trouwbelofte gegeven, hij is verloofd

contre-borg = tegenborg

contremanderen = afzeggen, afbestellen, ook: het tegenovergestelde laten weten. intrekken van een gebod

contrescherpen = buitenmuur

contribulis = verwant

contristeren = bedroeven

controvers = strijdig tussen partijen, oneens

controverteren = twisten, tegenkanten in geschil trekken

contschap becomen = bericht ontvangen

contubeeren = beroeren, verwarren

contuli = toewijzen

contumac(h)eren = bij verstek veroordelen

contumace = is gewonnen hebben als gedaagde en niet is verschenen

contumaceren = iemand straffen omdat hij als wederspannig in rechten niet verschijnt

contumacia = verstek, aantekening door de rechter bij weerspannigheid om b.v geen eed af te leggen bij de rechtbank

contumaciam = verstek

contumacie = wederspannigheid, hardnekkigheid, verstek laten gaan bij een rechtszaak

contumax = wederspannig, die gedaagd is en voor de rechter niet verschijnt

conubium = huwelijk

convalesceren = gezond worden

convenabile = behoorlijk

conveniënt = gevoeglijk

conveniëntie = overkomst, aanspraak, overeenkomst, verding, voorwaarde

conveniëren = overkomen, voor recht dagen, passen, voegen

convent = klooster

conventualen = kloosterling

Conventualis(is) = kloosterling

Conventus(us) = klooster, convent

converci = bekeren

converci Pauli = bekering van Paulus

conversatie = ommegang, hantering, gemeenzaamheid, omgang, gedrag

conversatie = (vleeschelijke) geslachtsgemeenschap

conversum = zie converci

conversus = bekeerd, bekeerling

convertere = bekeren

converteren = omkeren, verkeren

convicie = schelding, toenaam, schamperheid, verwijt

convicinus = buur

convince(e)ren = overwinnen

convoi = lijkstoet, rouwstoet, begrafenisstoet

convooien en licenten = betaling voor vrijgeleide van koopvaardijschepen, belasting op in- en uitgaande
goederen

convoy = geleiding, vrijgeleiding

convoyeren = geleiden

coolpanne = vuurpan

Coolwijck = het kantoor (te Delft) dat belast was met het centrale beheer van de pastorie goederen op het platteland van Holland

coop = de koop, de te leveren ...

coopbrieven = koopakte

coopgoet = door aankoop verworven goederen

cooppenningen = kooppenningen, koopsom

coopsconditie = koopvoorwaarden

coopslach = met de vlakke hand, de handslag waarmede een koop wordt bekrachtigd is

coopssceddulen = koopaktes

coor = besluit van het stedelijk bestuur, waarbij in het belang van de publieke orde iets geboden of verboden wordt onder bedreiging van een aangegeven sanctie

coorboec = het register van de wegens koeren veroordeelden, dienende om de recidivisten te kennen

coorde = koord, meestal de strop van de galg

coorhere = kanunnik

coorlaken = fijn geweven laken

coormicke = brood van fijn roggemeel, gebakken volgens de verordening

coormiede = zie cuermede

coormiedgeliede = zie coormietsliede

coormietsliede = personen die verplicht zijn tot de coormiede, daaraan onderworpen

coost = kost (van eten)

cop = vaatwerk, vaak van metaal of steen o.a. nap, beker,schaal, ook: taartvorm en voor pasteien

cop. = afk. copulatus, (wettig) getrouwd

cope = koopovereenkomst, voor het mogen ontginnen van een stuk land

copergout = messing

copetere = toekomen, toebehoren

copia = afschrift

copia copiae = afschrift van een afschrift

copiae = legers

copie = afschrift, uitschrift, naschrift, dubbel

copiëren = uitschrijven, verdubbelen

copieux = ruim, rijkelijk, overvloedig

copiist = uitschrijver, overschrijver

copjen = kopje

coppe = zie cop

copperen = snijden

copula = band

copula conjugalis = echtvereniging, echtverbintenis

copulandus = hij die wil trouwen

copulare = trouwen, in de echt verbinden

copulata = zie copulatus

copulati fuere = zij zijn getrouwd

copulati fuerunt = zij zijn getrouwd

copulati sunt = zij zijn getrouwd

Copulatio(nis) = huwelijk, huwelijksvoltrekking

copulatus = getrouwd

copuleren = vergaderen, het samenvoegen, koppelen

coqua = kokkin, keukenmeid

coquus = kok

coram = ten overstaan van, in het bijzijn van

coram consule (et scabinis) = ten overstaan van de schout (en schepenen)

coram dominis scabinis = in aanwezigheid van de heren schepenen

coram et aliquibus = in tegenwoordigheid van ... en enige anderen

coram iudice = ten overstaan van de rechter

coram me = ten overstaan van mij, in mijn tegenwoordigheid

coram me et testibus = ten overstaan van mij met als getuigen

coram me infrascripto pastore = ten overstaan van mij, ondergetekende pastoor

coram omni plebe = ten overstaan van het gehele volk

coram populo = in het openbaar

coram praedicante acatholica = voor de niet-katholieke predikant

coram testibus = ten overstaan van de getuigen

coram testibus tide dignis = ten overstaan van geloofwaardige getuigen

coram tota ecclesia = ten overstaan van de gehele kerk

coram tota presbyterio = ten overstaan van de gehele kerkenraad 

coramquibusdam aliis  = in tegenwoordigheid van enige anderen

corbifex = mandenmaker

corbo = korven-vlechter, korvenmaker

cordarius = touwslager, koordmaker

corde = strop, galg

cordelier = Franciscaan, Franciscanes, Minderbroeder

cordelière = zie cordelier

cordiaal = openhartig, gulhartig

cordificis = zie cordiflex

cordiflex = touwslager

cordonnerie = schoenmakerij

cordonnier = schoenmaker, schoenlapper, hersteller

coreator = leerbewerker, leerlooier, schoenmaker

coreel = tichel, vloer- of wandtegel

corellen = koralen

corem = bij

coriarius = leerbewerker, leerlooier, schoenmaker

Coriovallum = Heerlen

cornel = kolonel

cornet = vaandrig van de ruiterij

corp. = afk. corporaal, korperaal

corporaal = rotmeester, (aanvoerder van een legeronderdeel)

corpore = gezamenlijk

corporeel = lichamelijk, daadwerkelijk

corporele = lichamelijke, persoonlijke

corporis = lichaam, lijk

corpulent = lijvig, dik, grof, onvermogen

corpus = lichaam, rechtspersoon, lijk

corpus Christi = sacramentsdag, 2e donderdag na Pinksteren

Corpus Christi = Sacramentsdag, Lichaam van Christus

corpusculum = lichaampje

correptus = overvallen, weggerukt

correspondentie = contacten, relaties, heimelijke overeenkomst

corresponderen = overeenkomen, op elkander passen

corrigator = gordelmaker

corrigeren = bestraffen

corrigiarius = riemenmaker, zadelmaker

corriperen = verkorten, korter maken

corrival = medevrijer

corrobore(e)ren = bevestigen, versterken

corroderen = eten, knagen

corroprobatie = versterking

corrosijf = wat eet, wat bijt

corruëren = instorten, vervallen, neerstorten

corrumperen = bederven, iemand met giften omkopen, verblinden

corseyen = grove keperstof, vaak voor ondergoed

Cortracum = Kortrijk

corvee vroondienst = arbeid ten dienste van de heer

cossate = armelijke woning

costa = vrouw, rib

costen contumaciel = kosten wegens niet verschijnen, wegens tegenspraak

costen ende misen van de justitie = de kosten van het geding, het strafproces en de tenuitvoerlegging van het vonnis

costerie = kostershuis

costume = gewoonterecht, gewoonte

costumen = gewoonten, oude herkomen

costuymen = zie costume

cot = bewoner van een cossate (armelijke woning, stal, schuur)

cot. = afk. court, krap, onvoldoende, weinig

cotarius = boerenarbeider, slijper, huisbediende

coté paternel = vaderskant

coten = met kooten (schapenbotjes) spelen, bikkelen, kinderspel

coter = zie cot

cotiarius = slijper

 

couche = bed, sponde, bedstede

couchelaken = stofsoort, speciaal voor broeken

coudée = lengtemaat, el, ca. 50 cm

coufin = neef

coufinage = neefschap

coulang = onderdeel van een halssnoer

coulant = zie coulang

couleeren = wateren, plassen, stromen

coulpabel = schuldig bevinden

coulte = zie culcte

coupe feu = brandgang, brandmuur

couperet = valbijl, guillotine

coupure = open doorgang in vestingwal

courier = lopende bode, loper

courrage = makelaardij

courtisaan = hoveling

courtois = hoofs, heus, beleeft

courtosie = beleefdheid

courtsen = koortsen

cousien = lederen of ijzeren beenbekleding

cousin = neef, zoon van oom of tante

cousine = nicht, dochter van oom of tante

cousins par aliliance = aangetrouwde neven en nichten

coutelas = korte sabel

couter = akker, veld, maar ook ploegschaar

coutergat = landweg, weg uitsluitend bestemd voor toegang tot het bouwland

couturière = naaister, modinette

 

couvent = klooster

couvert = deksel, overdek, omslag, bedekt

couverture = deksel

couvre feu = avondklok

couvreur = leidekker, dakdekker

Covordia = Coevorden

crabeil = korbeel, kromstuk hout, vaak in spanten gebruikt

crabelaer = betaalmiddel, ook de vierstuivers penning genoemd

crachoir = kwispedoor, spuwbakje

crachte (uyt) = als blijkt uit

craem = kraam, bevalling

craemschenner = hij die de huisvrede verstoort bij een kraamvrouw

cragge = wurgen, vermoorden

craghte... (in) = in gevolge ...

cramickbroot = tarwebrood

crampon = ijzeren punt

crancbedde = ziekbed

cranck = ziek

crastinus = de volgende dag

crauwel = vleeshaak, drietandige haak

creantie = geloofbaarheid, geloofbrief

Creator(is) = schepper, de Schepper

crécelle = ratel, klepper

credensen = kleine tafels of planken bij het altaar in een kerk, waarop het brood en de wijn voor de eucharistie worden geplaatst, ook: dressoirs of wandtafels

credentie = geloofwaardig

credenzer = kelner

credit = neemt men voor waar aan (in een proces), geloof, inschuld (te innen vordering)

crediteren = geloven, borgen, vertrouwen

crediteur = schuldeiser, die aan een ander uitleent

creditum = het verschuldigde, vordering

credo = geloofsbelijdenis

crémaillère = haal, hangijzer, heugel

cremiterium = kerkhof, begraafplaats

creseme = diocees

crevé = dood, gecrepeerd

crève = zie crevé

cribrarius = zevenmaker

crichoudere = schout

criem = zwaar misdrijf

crieren = een publicatie doen afkondigen door de omroeper

crigieren = zie: crieren

crijeren = zie: crieren

crime capital = halsmisdaad

crimen = schuld, misdaad

crimen læsæ majestatis = hoogste machtschending, gekwetste hoogheid

criminalis (causa) = straf -(zaak)

crimineel = dat de hals aangaat, waar de doodstraf opstaat
crimineel-proces zie hals-regt

crimineil = die een zwaar misdrijf heeft begaan

criminele justicie = zie bloedrecht, halsgerecht, recht van den hoogste straf

criminele sake = een zaak die lijf en leden betreft

criminele-saak = zie halszaak

crinoline = hoepelrok

cripte = verborgen ruimte, kelder gewelven

critice = nauwkeurig

croche = lange ijzeren tang, smidstang

crocque-mort = lijkbezorger, aanspreker, lijkbidder, lijkdrager

croen = zie crone

croix fléchée = pijlkruis

crone = klacht, aanklacht

croner = hij die een klacht in rechte indient, klager

cronijk = tijdboek, historie

croque mort = zie crocque-mort

crucermarct = jaarmarkt

crucis exaltatio = kruis verheffing, 14 september

crudebroec = met veel groene kruiden begroeid (ruw) terrein

crudeliteit = wreedheid

 

crudenare = handelaar in kruiden

crudenede = kruidenvrouw

cruël = wreed, hard

cruin = kruin

crumenarius = buidel-tassenmaker, zakkenmaker

crusoren = wenteltrappen

crux = kruis

cry = geschreeuw

crypte = grafkelder

ctione praemunitus = voorzien van de biecht en het Heilig Oliesel

cubbinge = rietendak van boerderij en schuren

cubiculum = slaapkamer, soms ook slaapkamer

cuerbroeder = gildenbroeder

cuermede = opbrengst van het bestehooft of cateil, het beste stuk uit de nalatenschap van een horige, keurmedige, door de heer krachtens zijn recht te kiezen

cuermietsliede = personen die verplicht zijn tot coormiede, daaraan onderworpen

cui = aan wie, waaraan

cuipery = omkoperij

cuius = van wie

cuius anima requiescat = in pace zijn ziel ruste in vrede

cuius filia = van wie een dochter is, wiens dochter

cuius loco = in wiens plaats

cuius loco tenuit = wiens plaats werd ingenomen door

cuius locum tenuit = wiens plaats werd ingenomen door

cuius vicem supplevit, cuius cujus = van wie

cul de basse fosse = onderaardse kerker

culcitarius = mantelmaker

culcitrarius = stoffeerder, mantelmaker

culcte = opgevulde matras, matras, kussen etc.

cule = achterwerk, kont, aars

culpabel = schuldig, strafbaar

culpe(e)ren = beschuldigen, betichten

cult = afk. cultivateur, landbouwer

cultellarius = messenmaker

cultellifex = messenmaker

cultivateur = landbouwer

cultivatrice = landbouwster

cultiveeren = bebouwen

cultor = student, intellectueel

cum = met, als, ofschoon, omdat

cum ab ill ustrissimo ac reverendissimo domino episcopo obtenta dispensatione in banis = met dispensatie in de roepen verkregen van de illustere en zeer eerwaarde heer bisschop

cum amicis = met vrienden

cum annexis = met bijbehoren, met wat er bij hoort

cum appartinentiis = met toebehoren

cum approbatione = met goedkeuring

cum consensu pastoris = met toestemming van de pastoor

cum dispensatione = met dispensatie, met vrijstelling

cum dispensatione impedimenti consanguinitatis = met vrijstelling van de huwelijksbeletsel door verwantschap

cum dispensatione in bannis = met vrijstelling van de (drie) afroepen, ook: met dispensatie in de roepen

cum dispensatione in banno = met vrijstelling van één huwelijksafkondiging

cum dispensatione in uno banno = met dispensatie in één roep

cum exore = met zijn echtgenote

cum expensis = met kosten

cum fundo et omnibus pertinentibus = met de grond en alles wat er toe behoord

cum liberis = met zijn / haar kinderen

cum litteris et juribus = met de brieven en rechten

cum matre = met zijn / haar moeder, (bij vaderloze minderjarige)

cum mea licentia = met mijn vergunning

cum missa = met een mis

cum omnibus annexis = met alle toebehoren

cum patre = met zijn / haar vader (bij minderjarige)

cum pertinentiis = met toebehoren

cum sociis = met de zijnen

cum socio = met zijn medestanders

cum suis = met de zijnen

cum total(i) relaxatione = met volledige vrijstelling

cum uxore = met echtgeno(o)t(e), met zijn vrouw

cum vigiliius et exequiis = met nachtwaken en uitvaart

cumulare = ophopen

cumulatie van ambten = het gelijktijdig waarnemen van verscheidene betrekkingen en opstapeling van wedden voor één persoon

cumuleren = samenvoegen van verschillende percelen of kavels bij een verkoop

cuochette = klein rustbed, soms ook een kamerjas

 

cuparius = kuiper, tonnenmaker

cupedinarius = koek -, banketbakker, kramer, winkelier

cupendinarius = zie cupedinarius

cupiditeit = begeerlijkheid

cupifex = koperslager, koperbewerker

cuprifex = zie cupifex

curaillon = zwartrok, paap

curanda = pleegdochter, pupil

curandus = pleegzoon, pupil

curare = zorgen voor

curatele (in) = onder de toezicht van een ander gesteld worden, als men in verloop van schulden geraakt

curateur = toezichthouder, regeerder

curateur au mort = aangesteld curator om de belangen van een zelfmoordenaar te verdedigen destijds was zelfmoord strafbaar

curateur au ventre = curator door een familieraad benoemd om te waken over de belangen van het kind waarvan een vrouw groot gaat, bij het afsterven van haar echtgenoot

curateur = van geabandonneerden sterfhuysen, beheerder van de verlaten goederen

curator = procesvoogd, zaakgelastigde, degene die voor iemand met een wettige voogd
of curator diens belang behartigt in een proces tegen die voogd of curator bijvoorbeeld voor een getrouwde vrouw tegen haar man, verzorger, voogd

curator ad actum divisionis = beheerder van een te verdelen boedel, waarin minderjarige of handelings onbekwame gerechtigd zijn

curator ventris = curator over een ongeboren vrucht

curatus = pastoor, hij die met de zielzorg is belast

cure = pastoorsambt, ook pastorie, parochie

curé = pastoor, paap

cureit = zie curatus

curia = zielzorg, hof

curicus = zorgvuldig

curieus = net, nauwkeurig

curriculum vitae = levensloop

currus = wagen, kar, bespannen wagen

cursor = bode

curtius = de korte

curuisilyk = zorgvuldig, nauwkeurig

cussenblat = kussenovertrek, meestal rijk versierd met borduursel

custingbrief = schuldbekentenis bij onroerend goed aankoop

custinge = rente op een onroerend goed, betaling van een termijn van de koopsom, ook:volgeed, boedeleed

custodie = een kas, een koker, een gevangenis

custos = een koster, toezichthouder, waker

custos camporum = veldwachter

custos mercenarius = gehuurde koster

custos ovium = schapenhoeder, herder

custos porcorum = varkenshoeder

custus = zie custos

cut. = zie cult.

Cutracum Cortracum = Kortrijk

cyfer = getalteken, getal merk

cyrograaph = zie:cedulen

cyrothecarius = handschoenmaker

 

'